Nunc de narratione ea, quae causae continet ex- 1.28.1
positionem, dicendum videtur. oportet igitur eam tres
habere res: ut brevis, ut aperta, ut probabilis sit. Brevis
erit, si, unde necesse est, inde initium sumetur et non
ab ultimo repetetur, et si, cuius rei satis erit summam 5
dixisse, eius partes non dicentur—nam saepe satis
est, quid factum sit, dicere, ut ne narres, quemadmo-
dum sit factum—, et si non longius, quam quo opus
est, in narrando procedetur, et si nullam in rem aliam
transibitur; et si ita dicetur, ut nonnumquam ex eo, 10
quod dictum est, id, quod non est dictum, intellegatur;
et si non modo id, quod obest, verum etiam id, quod
nec obest nec adiuvat, praeteribitur; et si semel unum
quicque dicetur; et si non ab eo, quo in proxime desi-
tum erit, deinceps incipietur. ac multos imitatio brevi- 15
tatis decipit, ut, cum se breves putent esse, longissimi
sint; cum dent operam, ut res multas brevi dicant, non
ut omnino paucas res dicant et non plures, quam ne-
cesse sit. nam plerisque breviter videtur dicere, qui
ita dicit: 'Accessi ad aedes. puerum vocavi. respondit. 20
quaesivi dominum. domi negavit esse.' hic, tametsi tot
res brevius non potuit dicere, tamen, quia satis fuit
dixisse: 'domi negavit esse', fit rerum multitudine
longus. quare hoc quoque in genere vitanda est bre-
vitatis imitatio et non minus rerum non necessaria- 25
rum quam verborum multitudine supersedendum est.
Aperta autem narratio poterit esse, si, ut quidque 29.1
primum gestum erit, ita primum exponetur, et rerum
ac temporum ordo servabitur, ut ita narrentur, ut
gestae res erunt aut ut potuisse geri videbuntur. hic
erit considerandum, ne quid perturbate, ne quid con- 5
torte dicatur, ne quam in aliam rem transeatur, ne
ab ultimo repetatur, ne ad extremum prodeatur, ne
quid, quod ad rem pertineat, praetereatur; et omnino,
quae praecepta de brevitate sunt, hoc quoque in ge-
nere sunt conservanda. nam saepe res parum est in- 10
tellecta longitudine magis quam obscuritate narra-
tionis. ac verbis quoque dilucidis utendum est; quo
de genere dicendum est in praeceptis elocutionis. Pro-
babilis erit narratio, si in ea videbuntur inesse ea, quae
solent apparere in veritate; si personarum dignitates 15
servabuntur; si causae factorum exstabunt; si fuisse
facultates faciundi videbuntur; si tempus idoneum, si
spatii satis, si locus opportunus ad eandem rem, qua
de re narrabitur, fuisse ostendetur; si res et ad
eorum, qui agent, naturam et ad vulgi morem et ad 20
eorum, qui audient, opinionem accommodabitur. Ac
veri quidem similis ex his rationibus esse poterit:
illud autem praeterea considerare oportebit, ne, aut 30.1
cum obsit narratio aut cum nihil prosit, tamen inter-
ponatur; aut non loco aut non, quemadmodum causa
postulet, narretur. obest tum, cum ipsius rei gestae
expositio magnam excipit offensionem, quam argu- 5
mentando et causam agendo leniri oportebit. quod cum
accidet, membratim oportebit partes rei gestae disper-
gere in causam et ad unam quamque confestim
rationem accommodare, ut vulneri praesto medica-
mentum sit et odium statim defensio mitiget. nihil 10
prodest narratio tum, cum ab adversariis re exposita
nostra nihil interest iterum aut alio modo narrare;
aut ab iis, qui audiunt, ita tenetur negotium, ut nostra
nihil intersit eos alio pacto docere. quod cum accidit,
omnino narratione supersedendum est. non loco dici- 15
tur, cum non in ea parte orationis conlocatur, in qua
res postulat; quo de genere agemus tum, cum de dispo-
sitione dicemus; nam hoc ad dispositionem pertinet.
non, quemadmodum causa postulat, narratur, cum aut
id, quod adversario prodest, dilucide et ornate expo- 20
nitur aut id, quod ipsum adiuvat, obscure dicitur et
neglegenter. quare, ut hoc vitium vitetur, omnia tor-
quenda sunt ad commodum suae causae, contraria,
quae praeteriri poterunt, praetereundo, quae dicenda
erunt, leviter attingendo, sua diligenter et enodate 25
narrando.