Ac personis quidem haec videntur esse adtributa: 1.36.18
negotiis autem quae sunt adtributa, partim sunt con- 37.1
tinentia cum ipso negotio, partim in gestione negotii
considerantur, partim adiuncta negotio sunt, partim
negotium consequuntur.
  Continentia cum ipso negotio sunt ea, quae semper 5
affixa esse videntur ad rem neque ab ea possunt se-
parari. ex his prima est brevis conplexio totius neg-
otii, quae summam continet facti, hoc modo: parentis
occisio, patriae proditio; deinde causa eius summae,
per quam et quam ob rem et cuius rei causa factum 10
sit, quaeritur; deinde ante gestam rem quae facta sint
continenter usque ad ipsum negotium; deinde, in ipso
gerendo negotio quid actum sit; deinde, quid postea
factum sit.
  In gestione autem negotii, qui locus secundus erat 38.1
de iis, quae negotiis adtributa sunt, quaeretur locus,
tempus, modus, occasio, facultas. locus consideratur,
in quo res gesta sit, ex opportunitate, quam videatur
habuisse ad negotium administrandum. ea autem op- 5
portunitas quaeritur ex magnitudine, intervallo, longin-
quitate, propinquitate, solitudine, celebritate, natura
ipsius loci et vicinitatis et totius regionis; ex his
etiam attributionibus: sacer profanus, publicus anne
privatus, alienus an ipsius, de quo agitur, locus sit aut 10
fuerit. tempus autem est—id quo nunc utimur, nam 39.1
ipsum quidem generaliter definire difficile est—pars
quaedam aeternitatis cum alicuius annui, menstrui,
diurni nocturnive spatii certa significatione. in hoc et
quae praeterierint, considerantur: et eorum ipsorum, 5
quae aut propter vetustatem obsoleverint aut incredi-
bilia videantur, ut iam in fabularum numerum repo-
nantur; et quae iam diu gesta et a memoria nostra re-
mota tamen faciant fidem vere tradita esse, quia eorum
monumenta certa in litteris exstent; et quae nuper gesta 10
sint, quae scire plerique possint; et item quae instent in
praesentia et cum maxime fiant; et quae consequan-
tur, in quibus potest considerari, quid ocius et quid
serius futurum sit. et item communiter in tempore per-
spiciendo longinquitas eius est consideranda. nam 15
saepe oportet commetiri cum tempore negotium et vi-
dere, potueritne aut magnitudo negotii aut multitudo
rerum in eo transigi tempore. [consideratur autem tem-
pus et anni et mensis et diei et noctis et vigiliae et
horae et in aliqua parte alicuius horum.] occasio au- 40.1
tem est pars temporis habens in se alicuius rei idoneam
faciendi aut non faciendi opportunitatem. quare cum
tempore hoc differt: nam genere quidem utrumque
idem esse intellegitur, verum in tempore spatium quo- 5
dam modo declaratur, quod in annis aut in anno aut
in aliqua anni parte spectatur, in occasione ad spatium
temporis faciendi quaedam opportunitas intellegitur
adiuncta. (quare cum genere idem sit, fit aliud, quod
parte quadam et specie, ut diximus, differat.) haec 10
distribuitur in tria genera: publicum, commune, sin-
gulare. publicum est, quod civitas universa aliqua de
causa frequentat, ut ludi, dies festus, bellum. commune,
quod accidit omnibus eodem fere tempore, ut messis,
vindemia, calor, frigus. singulare autem est, quod ali- 15
qua de causa privatim alicui solet accidere, ut nup-
tiae, sacrificium, funus, convivium, somnus. modus 41.1
autem est, in quo, quemadmodum et quo animo factum
sit, quaeritur. eius partes sunt prudentia et inprudentia.
prudentiae [autem] ratio quaeritur ex iis, quae clam,
palam, vi, persuasione fecerit. inprudentia autem in 5
purgationem confertur, cuius partes sunt inscientia,
casus, necessitas, et in affectionem animi, hoc est
molestiam, iracundiam, amorem et cetera, quae in
simili genere versantur. facultates sunt, aut quibus fa-
cilius fit aut sine quibus aliquid confici non potest. 10