Prima pars his fere locis confirmabitur: scriptori 2.130.8
neque ingenium neque operam neque ullam faculta-
tem defuisse, quo minus aperte posset perscribere id, 10
quod cogitaret; non fuisse ei grave nec difficile eam
causam excipere, quam adversarii proferant, si quic-
quam excipiendum putasset: consuesse eos, qui leges
scribant, exceptionibus uti. deinde oportet recitare 131.1
leges cum exceptionibus scriptas et maxime videre,
ecquae in ea ipsa lege, qua de agatur, sit exceptio ali-
quo in capite aut apud eundem legis scriptorem, quo
magis probetur eum fuisse excepturum, si quid exci- 5
piendum putaret; et ostendere causam accipere nihil
aliud esse nisi legem tollere, ideo quod, cum semel
causa consideretur, nihil attineat eam ex lege con-
siderare, quippe quae in lege scripta non sit. quod
si sit institutum, omnibus dari causam et potestatem 10
peccandi, cum intellexerint vos ex ingenio eius, qui
contra legem fecerit, non ex lege, in quam iurati sitis,
rem iudicare; deinde et ipsis iudicibus iudicandi et
ceteris civibus vivendi rationes perturbatum iri, si
semel ab legibus recessum sit; nam et iudices neque, 132.1
quid sequantur, habituros, si ab eo, quod scriptum
sit, recedant, neque, quo pacto aliis probare possint,
quod contra legem iudicarint; et ceteros cives, quid
agant, ignoraturos, si ex suo quisque consilio et ex 5
ea ratione, quae in mentem aut in libidinem venerit,
non ex communi praescripto civitatis unam quamque
rem administrabit; postea quaerere ab iudicibus ipsis,
quare in alienis detineantur negotiis; cur rei publicae
munere impediantur, quo setius suis rebus et commo- 10
dis servire possint; cur in certa verba iurent; cur certo
tempore conveniant, cur certo discedant, nihil quis-
quam afferat causae, quo minus frequenter operam
rei publicae det, nisi quae causa in lege excepta sit;
an se legibus obstrictos in tantis molestiis esse aequum 15
censeant, adversarios nostros leges neglegere con-
cedant; deinde item quaerere ab iudicibus, si eius rei 133.1
[causa], propter quam se reus contra legem fecisse
dicat, exceptionem ipse in lege adscribat, passurine
sint; [postea] hoc, quod faciat, indignius et inpuden-
tius esse, quam si adscribat; age porro, quid? si ipsi 5
vellent iudices adscribere, passurusne sit populus?
atque hoc esse indignius, quam rem verbo et litteris
mutare non possint, eam re ipsa et iudicio maximo
commutare; deinde indignum esse de lege aliquid 134.1
derogari aut legem abrogari aut aliqua ex parte com-
mutari, cum populo cognoscendi et probandi aut in-
probandi potestas nulla fiat; hoc ipsis iudicibus in-
vidiosissimum futurum; non hunc locum esse neque 5
hoc tempus legum corrigendarum; apud populum
haec et per populum agi convenire; quodsi nunc id
agant, velle se scire, qui lator sit, qui sint accepturi;
se <f>actiones videre et dissuadere velle; quodsi haec
cum summe inutilia tum multo turpissima sint, legem, 10
cuicuimodi sit, in praesentia conservari ab iudicibus,
post, si displiceat, a populo corrigi convenire; deinde,
si scriptum non exstaret, magnopere quaereremus ne-
que isti, ne si extra periculum quidem esset, credere-
mus; nunc cum scriptum sit, amentiam esse eius [rei], 15
qui peccarit, potius quam legis ipsius verba cogno-
scere. his et huiusmodi rationibus ostenditur causam
extra scriptum accipi non oportere.