Contra scriptum autem qui dicet, primum inducet 2.138.1
eum locum, per quem aequitas causae demonstretur;
aut ostendet, quo animo, quo consilio, qua de causa
fecerit; et, quamcumque causam assumet, assumptio-
nis partibus se defendet, de quibus ante dictum est. 5
atque in hoc loco cum diutius commoratus sui facti
rationem et aequitatem causae exornaverit, tum ex
his locis fere contra adversarios dicet oportere causas
accipi. demonstrabit nullam esse legem, quae aliquam
rem inutilem aut iniquam fieri velit; omnia supplicia, 10
quae ab legibus proficiscantur, culpae ac malitiae vin-
dicandae causa constituta esse; scriptorem ipsum, si 139.1
exsistat, factum hoc probaturum et idem ipsum, si
ei talis res accidisset, facturum fuisse; ea re legis
scriptorem certo ex ordine iudices certa aetate prae-
ditos constituisse, ut essent, non qui scriptum suum 5
recitarent, quod quivis puer facere posset, sed qui
cogitatione assequi possent et voluntatem interpre-
tari; deinde illum scriptorem, si scripta sua stultis
hominibus et barbaris iudicibus committeret, omnia
summa diligentia perscripturum fuisse; nunc vero, 10
quod intellegeret, quales viri res iudicaturi essent, id-
circo eum, quae perspicua videret esse, non adscrip-
sisse: neque enim vos scripti sui recitatores, sed vo-
luntatis interpretes fore putavit; postea quaerere ab 140.1
adversariis: quid, si hoc fecissem? quid, si hoc acci-
disset? eorum aliquid, in quibus aut causa sit
honestissima aut necessitudo certissima: tamenne ac-
cusaretis? atqui lex nusquam excepit; non ergo 5
omnia scriptis, sed quaedam, quae perspicua sint,
tacitis exceptionibus caveri; deinde nullam rem ne-
que legibus neque scriptura ulla, denique ne in ser-
mone quidem cotidiano atque imperiis domesticis recte
posse administrari, si unus quisque velit verba spectare 10
et non ad voluntatem eius, qui ea verba habuerit,
accedere; deinde ex utilitatis et honestatis partibus 141.1
ostendere, quam inutile aut quam turpe sit id, quod
adversarii dicant fieri oportuisse aut oportere, et id,
quod nos fecerimus aut postulemus, quam utile aut
quam honestum sit; deinde leges nobis caras esse 5
non propter litteras, quae tenues et obscurae notae
sint voluntatis, sed propter earum rerum, quibus de
scriptum est, utilitatem et eorum, qui scripserint, sa-
pientiam et diligentiam; postea, quid sit lex, descri-
bere, ut ea videatur in sententiis, non in verbis con- 10
sistere; et iudex is videatur legi optemperare, qui sen-
tentiam eius, non qui scripturam sequatur; deinde,
quam indignum sit eodem affici supplicio eum, qui
propter aliquod scelus et audaciam contra leges fecerit,
et eum, qui honesta aut necessaria de causa non ab 15
sententia, sed ab litteris legis recesserit; atque his
et huiusmodi rationibus et accipi causam et in hac
lege accipi et eam causam, quam ipse afferat, opor-
tere accipi demonstrabit. et quemadmodum ei dice- 142.1
bamus, qui ab scripto diceret, hoc fore utilissimum,
si quid de aequitate ea, quae cum adversario staret,
derogasset, sic huic, qui contra scriptum dicet, pluri-
mum proderit, ex ipsa scriptura aliquid ad suam cau- 5
sam convertere aut ambigue aliquid scriptum osten-
dere; deinde ex illo ambiguo eam partem, quae sibi
prosit, defendere aut verbi definitionem inducere et
illius verbi vim, quo urgeri videatur, ad suae causae
commodum traducere aut ex scripto non scriptum 10
aliquid inducere per ratiocinationem, de qua post di-
cemus. quacumque autem in re, quamvis leviter 143.1
probabili, scripto ipso se defenderit, cum aequitate
causa abundabit, necessario multum proficiet, ideo
quod, si id, quo nititur adversariorum causa, subduxe-
rit, omnem eius illam vim et acrimoniam lenierit ac 5
diluerit.