Utilitas autem aut in corpore posita est aut in 2.168.9
extrariis rebus; quarum tamen rerum multo maxima 10
pars ad corporis commodum revertitur, ut in re pu-
blica quaedam sunt, quae, ut sic dicam, ad corpus
pertinent civitatis, ut agri, portus, pecunia, classis,
nautae, milites, socii, quibus rebus incolumitatem ac
libertatem retinent civitates, aliae vero, quae iam quid- 15
dam magis amplum et minus necessarium conficiunt,
ut urbis egregia exornatio atque amplitudo, ut quae-
dam excellens pecuniae magnitudo, amicitiarum ac
societatum multitudo. quibus rebus non illud solum 169.1
conficitur, ut salvae et incolumes, verum etiam, ut
amplae atque potentes sint civitates. quare utilitatis
duae partes videntur esse, incolumitas et potentia. in-
columitas est salutis rata atque integra conservatio; 5
potentia est ad sua conservanda et alterius adtenuanda
idonearum rerum facultas. atque in iis omnibus, quae
ante dicta sunt, quid fieri et quid facile fieri possit,
oportet considerare. facile id dicemus, quod sine
magno aut sine ullo labore, sumptu, molestia quam 10
brevissimo tempore confici potest; posse autem fieri,
quod, quamquam laboris, sumptus, molestiae, longin-
quitatis indiget atque [aut] omnes aut plurimas aut
maximas causas habet difficultatis, tamen his suscep-
tis difficultatibus confieri atque ad exitum perduci 15
potest.
  Quoniam ergo de honestate et de utilitate dixi- 170.1
mus, nunc restat, ut de iis rebus, quas his adtributas
esse dicebamus, necessitudine et affectione, perscriba-
mus. puto igitur esse hanc necessitudinem, cui nulla
vi resisti potest, quo ea setius id, quod facere pot- 5
est, perficiat, quae neque mutari neque leniri potest.
[atque, ut apertius hoc sit, exemplo licet vim rei,
qualis et quanta sit, cognoscamus. uri posse flamma
ligneam materiam necesse est. corpus [animal] mortale
aliquo tempore interire necesse est; atque ita necesse, 10
ut vis postulat ea, quam modo describebamus, ne-
cessitudinis.] huiusmodi necessitudines cum in di-
cendi rationes incident, recte necessitudines appella-
buntur; sin aliquae res accident difficiles, in illa su-
periore, possitne fieri, quaestione considerabimus. at- 171.1
que etiam hoc mihi videor videre, esse quasdam cum
adiunctione necessitudines, quasdam simplices et ab-
solutas. nam aliter dicere solemus: 'necesse est
Casilinenses se dedere Hannibali'; aliter autem: 'ne- 5
cesse est Casilinum venire in Hannibalis potestatem.'
illic, in superiore, adiunctio est haec: 'nisi si malunt
fame perire'; si enim id malunt, non est necesse; hoc
inferius non item, propterea quod, sive velint Casili-
nenses se dedere sive famem perpeti atque ita perire, 10
necesse est Casilinum venire in Hannibalis potestatem.
quid igitur haec perficere potest necessitudinis distri-
butio? prope dicam plurimum, cum locus necessi-
tudinis videbitur incurrere. nam cum simplex erit
necessitudo, nihil erit quod multa dicamus, cum eam 15
nulla ratione lenire possimus; cum autem ita necesse 172.1
erit, si aliquid effugere aut adipisci velimus, tum
adiunctio illa quid habeat utilitatis aut quid honestatis,
erit considerandum. nam si velis attendere, ita tamen,
ut id quaeras, quod conveniat ad usum civitatis, re- 5
perias nullam esse rem, quam facere necesse sit, nisi
propter aliquam causam, quam adiunctionem nomi-
namus; pariter autem esse multas res [necessitatis],
ad quas similis adiunctio non accedit; quod genus
[ut] homines [mortales] necesse est interire, sine ad- 10
iunctione; ut cibo utantur, non necesse est nisi cum
illa exceptione 'extra quam si nolint fame perire.'
ergo, ut dico, illud, quod adiungitur, semper, cuius- 173.1
modi sit, erit considerandum. nam omni tempore id
pertinebit, ut [aut ad honestatem] hoc modo expo-
nenda necessitudo sit: 'necesse est, si honeste volu-
mus vivere'; [aut ad incolumitatem, hoc modo:] 'ne- 5
cesse est, si incolumes volumus esse'; [aut ad com-
moditatem, hoc modo:] 'necesse est, si sine incommodo
volumus vivere.' ac summa quidem necessitudo vi-
detur esse honestatis; huic proxima incolumitatis;
tertia ac levissima commoditatis; quae cum his num- 10
quam poterit duabus contendere. hasce autem inter 174.1
se saepe necesse est comparari, ut, quamquam praestet
honestas incolumitati, tamen, utri potissimum consu-
lendum sit, deliberetur. cuius rei certum quoddam
praescriptum videtur in perpetuum dari posse. nam, 5
qua in re fieri poterit, ut, cum incolumitati consulueri-
mus, quod sit in praesentia de honestate delibatum,
virtute aliquando et industria recuperetur, incolumita-
tis ratio videbitur habenda; cum autem id non poterit,
honestatis. ita in huiusmodi quoque re, cum inco- 10
lumitati videbimur consulere, vere poterimus dicere
nos honestatis rationem habere, quoniam sine inco-
lumitate eam nullo tempore possumus adipisci. qua
in re vel concedere alteri vel ad condicionem alterius
descendere vel in praesentia quiescere atque aliud tem- 15
pus exspectare oportebit, modo illud adtendatur, di- 175.1
gnane causa videatur ea, quae ad utilitatem pertine-
bit, quare de magnificentia aut de honestate quiddam
derogetur. atque in hoc loco mihi caput illud vide-
tur esse, ut quaeramus, quid sit illud, quod si adi- 5
pisci aut effugere velimus, aliqua res nobis sit ne-
cessaria, hoc est, quae sit adiunctio, ut proinde, uti
quaeque res erit, elaboremus et gravissimam quamque
causam vehementissime necessariam iudicemus.