LIBER SECUNDUS
  Magna nobis pueris, Quinte frater, si memoria tenes, 2.1.1
opinio fuit L. Crassum non plus attigisse doctrinae, quam
quantum prima illa puerili institutione potuisset; M. autem
Antonium omnino omnis eruditionis expertem atque igna-
rum fuisse; erantque multi qui, quamquam non ita se rem 5
habere arbitrarentur, tamen, quo facilius nos incensos studio
discendi a doctrina deterrerent, libenter id, quod dixi, de
illis oratoribus praedicarent, ut, si homines non eruditi
summam essent prudentiam atque incredibilem eloquentiam
consecuti, inanis omnis noster esse labor et stultum in nobis 10
erudiendis patris nostri, optimi ac prudentissimi viri, stu-
dium videretur. Quos tum, ut pueri, refutare domesticis 2.1
testibus patre et C. Aculeone propinquo nostro et L. Cice-
rone patruo solebamus, quod de Crasso pater et Aculeo,
quocum erat nostra matertera, quem Crassus dilexit ex
omnibus plurimum, et patruus, qui cum Antonio in Cili- 5
ciam profectus una decesserat, multa nobis de eius studio
et doctrina saepe narravit; cumque nos cum consobrinis
nostris, Aculeonis filiis, et ea disceremus, quae Crasso pla-
cerent, et ab eis doctoribus, quibus ille uteretur, erudiremur,
etiam illud saepe intelleximus, cum essemus eius domi, 10
quod vel pueri sentire poteramus, illum et Graece sic loqui,
nullam ut nosse aliam linguam videretur, et doctoribus
nostris ea ponere in percontando eaque ipsum omni in
sermone tractare, ut nihil esse ei novum, nihil inauditum
videretur. De Antonio vero, quamquam saepe ex humanis- 3.1
simo homine patruo nostro acceperamus, quem ad modum
ille vel Athenis vel Rhodi se doctissimorum hominum ser-
monibus dedisset, tamen ipse adulescentulus, quantum illius
ineuntis aetatis meae patiebatur pudor, multa ex eo saepe 5
quaesivi. Non erit profecto tibi, quod scribo, hoc novum;
nam iam tum ex me audiebas mihi illum ex multis variis-
que sermonibus nullius rei, quae quidem esset in eis artibus,
de quibus aliquid existimare possem, rudem aut ignarum
esse visum. Sed fuit hoc in utroque eorum, ut Crassus non 4.1
tam existimari vellet non didicisse, quam illa despicere et
nostrorum hominum in omni genere prudentiam Graecis
anteferre; Antonius autem probabiliorem hoc populo ora-
tionem fore censebat suam, si omnino didicisse numquam 5
putaretur; atque ita se uterque graviorem fore, si alter con-
temnere, alter ne nosse quidem Graecos videretur. Quorum 5.1
consilium quale fuerit, nihil sane ad hoc tempus; illud
autem est huius institutae scriptionis ac temporis, neminem
eloquentia non modo sine dicendi doctrina, sed ne sine
omni quidem sapientia florere umquam et praestare po- 5
tuisse. Etenim ceterae fere artes se ipsae per se tuentur
singulae; bene dicere autem, quod est scienter et perite et
ornate dicere, non habet definitam aliquam regionem, cuius
terminis saepta teneatur: omnia, quaecumque in hominum
disceptationem cadere possunt, bene sunt ei dicenda, qui 10
hoc se posse profitetur, aut eloquentiae nomen relinquendum
est. Qua re equidem et in nostra civitate et in ipsa Graecia, 6.1
quae semper haec summa duxit, multos et ingeniis <eximiis>
et magna laude dicendi sine summa rerum omnium scientia
fuisse fateor; talem vero exsistere eloquentiam, qualis fuit in
Crasso et Antonio, non cognitis rebus omnibus, quae ad 5
tantam prudentiam pertinerent, tantamque dicendi copiam,
quanta in illis fuit, non potuisse confirmo. Quo etiam feci 7.1
libentius, ut eum sermonem, quem illi quondam inter se de
his rebus habuissent, mandarem litteris, vel ut illa opinio,
quae semper fuisset, tolleretur, alterum non doctissimum,
alterum plane indoctum fuisse; vel ut ea, quae existima- 5
rem a summis oratoribus de eloquentia divinitus esse dicta,
custodirem litteris, si ullo modo adsequi complectique
potuissem; vel me hercule etiam ut laudem eorum iam
prope senescentem, quantum ego possem, ab oblivione
hominum atque a silentio vindicarem. Nam si ex scriptis 8.1
cognosci ipsi suis potuissent, minus hoc fortasse mihi esse
putassem laborandum; sed cum alter non multum, quod
quidem exstaret, et id ipsum adulescens, alter nihil admo-
dum scripti reliquisset, deberi hoc a me tantis hominum 5
ingeniis putavi, ut, cum etiam nunc vivam illorum memo-
riam teneremus, hanc immortalem redderem, si possem.
Quod hoc etiam spe adgredior maiore ad probandum, quia 9.1
non de Ser. Galbae aut C. Carbonis eloquentia scribo
aliquid, in quo liceat mihi fingere, si quid velim, nullius
memoria iam me refellente, sed edo haec eis cognoscenda,
qui eos ipsos, de quibus loquor, saepe audierunt; ut duos 5
summos viros eis, qui neutrum illorum viderint, eorum,
quibus ambo illi oratores cogniti sint, vivorum et praesen-
tium memoria teste commendemus. Nec vero te, carissime 10.1
frater atque optime, rhetoricis nunc quibusdam libris, quos
tu agrestis putas, insequor ut erudiam; quid enim tua
potest esse oratione aut subtilius aut ornatius? Sed sive
iudicio, ut soles dicere, sive, ut ille pater eloquentiae de se 5
Isocrates scripsit ipse, pudore a dicendo et timiditate in-
genua quadam refugisti, sive, ut ipse iocari soleo, unum
putasti satis esse non modo in una familia rhetorem, sed
paene in tota civitate, non tamen arbitror tibi hos libros in
eo fore genere, quod merito propter eorum, qui de dicendi 10
ratione disputarunt, ieiunitatem bonarum artium possit in-
ludi; nihil enim mihi quidem videtur in Crassi et Antoni 11.1
sermone esse praeteritum, quod quisquam summis ingeniis,
acerrimis studiis, optima doctrina, maximo usu cognosci
ac percipi potuisse arbitraretur, quod tu facillime poteris
iudicare, qui prudentiam rationemque dicendi per te ipsum, 5
usum autem per nos percipere voluisti. Sed quo citius
hoc, quod suscepimus, non mediocre munus conficere pos-
simus, omissa nostra adhortatione ad eorum, quos pro-
posuimus, sermonem disputationemque veniamus.