Cum igitur accepta causa et genere cognito rem tractare 2.114.1
coepi, nihil prius constituo, quam quid sit illud, quo mihi
sit referenda omnis illa oratio, quae sit propria quaestionis
et iudici; deinde illa duo diligentissime considero, quo-
rum alterum commendationem habet nostram aut eorum, 5
quos defendimus, alterum est accommodatum ad eorum
animos, apud quos dicimus, ad id, quod volumus, commo-
vendos. Ita omnis ratio dicendi tribus ad persuadendum 115.1
rebus est nixa: ut probemus vera esse, quae defendimus;
ut conciliemus eos nobis, qui audiunt; ut animos eorum,
ad quemcumque causa postulabit motum, vocemus. Ad 116.1
probandum autem duplex est oratori subiecta materies:
una rerum earum, quae non excogitantur ab oratore, sed in
re positae ratione tractantur, ut tabulae, testimonia, pacta
conventa, quaestiones, leges, senatus consulta, res iudicatae, 5
decreta, responsa, reliqua, si quae sunt, quae non reperiun-
tur ab oratore, sed ad oratorem a causa [atque a re] de-
feruntur; altera est, quae tota in disputatione et in argu-
mentatione oratoris conlocata est; ita in superiore genere 117.1
de tractandis argumentis, in hoc autem etiam de invenien-
dis cogitandum est. Atque isti quidem, qui docent, cum
causas in plura genera secuerunt, singulis generibus argu-
mentorum copiam suggerunt; quod etiam si ad instituendos 5
adulescentulos magis aptum est, ut, simul ac posita causa
sit, habeant quo se referant, unde statim expedita possint
argumenta depromere, tamen et tardi ingeni est rivulos
consectari, fontis rerum non videre, et iam aetatis est usus-
que nostri a capite quod velimus arcessere et unde omnia 10
manent videre. Et primum genus illud earum rerum, quae 118.1
ad oratorem deferuntur, meditatum nobis in perpetuum ad
omnem usum similium rerum esse debebit; nam et pro
tabulis et contra tabulas et pro testibus et contra testis et
pro quaestionibus et contra quaestiones et item de ceteris 5
rebus eiusdem generis vel separatim dicere solemus de
genere universo vel definite de singulis temporibus, homini-
bus, causis; quos quidem locos—vobis hoc, Cotta et Sulpici,
dico—multa commentatione atque meditatione paratos atque
expeditos habere debetis. Longum est enim nunc me ex- 119.1
plicare, qua ratione aut confirmare aut infirmare testis, tabulas,
quaestiones oporteat. Haec sunt omnia ingeni vel mediocris,
exercitationis autem maximae; artem quidem et praecepta
dumtaxat hactenus requirunt, ut certis dicendi luminibus 5
ornentur. Itemque illa, quae sunt alterius generis, quae 120.1
tota ab oratore pariuntur, excogitationem non habent diffi-
cilem, explicationem magis inlustrem perpolitamque desi-
derant; itaque cum haec duo nobis quaerenda sint in
causis, primum quid, deinde quo modo dicamus, alterum, 5
quod totum arte tinctum videtur, tametsi artem requirit,
tamen prudentiae est paene mediocris quid dicendum sit
videre; alterum est, in quo oratoris vis illa divina virtusque
cernitur, ea, quae dicenda sunt, ornate, copiose varieque
dicere. Qua re illam partem superiorem, quoniam semel 121.1
ita vobis placuit, non recusabo quo minus perpoliam atque
conficiam—quantum consequar, vos iudicabitis—quibus ex
locis ad eas tris res, quae ad fidem faciendam solae valent,
ducatur oratio, ut et concilientur animi et doceantur et 5
moveantur; [haec sunt enim tria.] Ea vero quem ad
modum inlustrentur, praesto est, qui omnis docere possit,
qui hoc primus in nostros mores induxit, qui maxime auxit,
qui solus effecit. Namque ego, Catule,—dicam enim non 122.1
reverens adsentandi suspicionem—neminem esse oratorem
paulo inlustriorem arbitror [neque Graecum neque Latinum]
quem aetas nostra tulerit, quem non et saepe et diligenter
audierim; itaque si quid est in me—quod iam sperare 5
videor, quoniam quidem vos, his ingeniis homines, tantum
operae mihi ad audiendum datis—ex eo est, quod nihil
quisquam umquam me audiente egit orator, quod non in
memoria mea penitus insederit: itaque ego is, qui sum,
quantuscumque sum ad iudicandum, omnibus auditis 10
oratoribus, sine ulla dubitatione sic statuo et iudico, nemi-
nem omnium tot et tanta, quanta sint in Crasso, habuisse
ornamenta dicendi. Quam ob rem, si vos quoque hoc 123.1
idem existimatis, non erit, ut opinor, iniqua partitio, si, cum
ego hunc oratorem, quem nunc fingo, ut institui, crearo,
aluero, confirmaro, tradam eum Crasso et vestiendum et
ornandum.' Tum Crassus, 'tu vero,' inquit 'Antoni, perge, 124.1
ut instituisti; neque enim est boni neque liberalis parentis,
quem procrearis et eduxeris, eum non et vestire et
ornare, praesertim cum te locupletem esse negare non
possis. Quod enim ornamentum, quae vis, qui animus, 5
quae dignitas illi oratori defuit, qui in causa peroranda non
dubitavit excitare reum consularem et eius diloricare tuni-
cam et iudicibus cicatrices adversas senis imperatoris osten-
dere? qui idem, hoc accusante Sulpicio, cum hominem
seditiosum furiosumque defenderet, non dubitavit seditiones 10
ipsas ornare ac demonstrare gravissimis verbis multos saepe
impetus populi non iniustos esse, quos praestare nemo
posset; multas etiam e re publica seditiones saepe esse
factas, ut cum reges essent exacti, ut cum tribunicia potestas
[esset] constituta; illam Norbani seditionem ex luctu civium 15
et ex Caepionis odio, qui exercitum amiserat, neque reprimi
potuisse et iure esse conflatam? Potuit hic locus tam 125.1
anceps, tam inauditus, tam lubricus, tam novus sine quadam
incredibili vi ac facultate dicendi tractari? Quid ego de
Cn. Manli, quid de Q. Regis commiseratione dicam? Quid
de aliis innumerabilibus? In quibus hoc non maxime 5
enituit quod tibi omnes dant, acumen quoddam singulare,
sed haec ipsa, quae nunc ad me delegare vis, ea semper in
te eximia et praestantia fuerunt.' Tum Catulus 'ego vero' 126.1
inquit 'in vobis hoc maxime admirari soleo, quod, cum
inter vos in dicendo dissimillimi sitis, ita tamen uterque
vestrum dicat, ut ei nihil neque a natura denegatum neque
a doctrina non delatum esse videatur; qua re, Crasse, 5
neque tu tua suavitate nos privabis, ut, si quid ab Antonio
aut praetermissum aut relictum sit, non explices; neque te,
Antoni, si quid non dixeris, existimabimus non potuisse
potius quam a Crasso dici maluisse.' Hic Crassus 'quin tu,' 127.1
inquit 'Antoni, omittis ista, quae proposuisti, quae nemo
horum desiderat: quibus ex locis ea, quae dicenda sunt in
causis, reperiantur; quae quamquam a te novo quodam
modo praeclareque dicuntur, sunt tamen et re faciliora et 5
praeceptis pervagata; illa deprome nobis unde adferas, quae
saepissime tractas semperque divinitus.'