Tum Antonius 'probas mihi' inquit 'ista, Crasse, quae 1.80.1
dicis, nec dubito quin multo locupletior in dicendo futurus
sit, si quis omnium rerum atque artium rationem naturam-
que comprehenderit; sed primum id difficile est factu, 81.1
praesertim in hac nostra vita nostrisque occupationibus;
deinde illud etiam verendum est ne abstrahamur ab hac
exercitatione et consuetudine dicendi populari et forensi.
Aliud enim mihi quoddam orationis genus esse videtur 5
eorum hominum, de quibus paulo ante dixisti, quamvis illi
ornate et graviter aut de natura rerum aut de humanis rebus
loquantur: nitidum quoddam genus est verborum et laetum,
et palaestrae magis et olei, quam huius civilis turbae ac
fori. Namque egomet, qui sero ac leviter Graecas litteras 82.1
attigissem, tamen cum pro consule in Ciliciam proficiscens
venissem Athenas, compluris tum ibi dies sum propter
navigandi difficultatem commoratus; sed, cum cotidie
mecum haberem homines doctissimos, eos fere ipsos, qui 5
abs te modo sunt nominati, cum hoc nescio quo modo apud
eos increbruisset, me in causis maioribus sicuti te solere
versari, pro se quisque ut poterat de officio et de ratione
oratoris disputabat. Horum alii, sicuti iste ipse Mnesarchus, 83.1
hos, quos nos oratores vocaremus, nihil esse dicebat nisi
quosdam operarios lingua celeri et exercitata; oratorem
autem, nisi qui sapiens esset, esse neminem, atque ipsam
eloquentiam, quod ex bene dicendi scientia constaret, unam 5
quandam esse virtutem, et qui unam virtutem haberet, omnis
habere easque esse inter se aequalis et paris; ita, qui esset
eloquens, eum virtutes omnis habere atque esse sapientem.
Sed haec erat spinosa quaedam et exilis oratio longeque
a nostris sensibus abhorrebat. Charmadas vero multo 84.1
uberius eisdem de rebus loquebatur, non quo aperiret
sententiam suam; hic enim mos erat patrius Academiae
adversari semper omnibus in disputando; sed cum maxime
tamen hoc significabat, eos, qui rhetores nominarentur et 5
qui dicendi praecepta traderent, nihil plane tenere neque
posse quemquam facultatem adsequi dicendi, nisi qui philo-
sophorum inventa didicisset. Disputabant contra diserti 85.1
homines Athenienses et in re publica causisque versati, in
quis erat etiam is, qui nuper Romae fuit, Menedemus,
hospes meus; qui cum diceret esse quandam prudentiam,
quae versaretur in perspiciendis rationibus constituendarum 5
et regendarum rerum publicarum, excitabatur homo prom-
ptus atque omni abundans doctrina et quadam incredibili
varietate rerum atque copia: omnis enim partis illius ipsius
prudentiae petendas esse a philosophia docebat neque ea,
quae statuerentur in re publica de dis immortalibus, de 10
disciplina iuventutis, de iustitia, de patientia, de temperantia,
de modo rerum omnium, ceteraque, sine quibus civitates
aut esse aut bene moratae esse non possent, usquam in
eorum inveniri libellis; quod si tantam vim rerum maxi- 86.1
marum arte sua rhetorici illi doctores complecterentur,
quaerebat, cur de prooemiis et de epilogis et de huius modi
nugis—sic enim appellabat—referti essent eorum libri, de
civitatibus instituendis, de scribendis legibus, de aequitate, 5
de iustitia, de fide, de frangendis cupiditatibus, de confor-
mandis hominum moribus littera nulla in eorum libris
inveniretur. Ipsa vero praecepta sic inludere solebat, ut 87.1
ostenderet non modo eos expertis esse illius prudentiae,
quam sibi asciscerent, sed ne hanc quidem ipsam dicendi
rationem ac viam nosse: caput enim esse arbitrabatur
oratoris, ut et ipse eis, apud quos ageret, talis, qualem se 5
esse optaret, videretur; id fieri vitae dignitate, de qua nihil
rhetorici isti doctores in praeceptis suis reliquissent; et uti
ei qui audirent sic adficerentur animis, ut eos adfici vellet
orator; quod item fieri nullo modo posse, nisi cognosset is,
qui diceret, quot modis hominum mentes et quibus et quo 10
genere orationis in quamque partem moverentur; haec
autem esse penitus in media philosophia retrusa atque
abdita, quae isti rhetores ne primoribus quidem labris
attigissent. Ea Menedemus exemplis magis quam argu- 88.1
mentis conabatur refellere; memoriter enim multa ex
orationibus Demostheni praeclare scripta pronuntians doce-
bat illum in animis vel iudicum vel populi in omnem partem
dicendo permovendis non fuisse ignarum, quibus ea rebus 5
consequeretur, quae negaret ille sine philosophia quemquam
nosse posse. Huic respondebat non se negare Demosthenem 89.1
summam prudentiam summamque vim habuisse dicendi,
sed sive ille hoc ingenio potuisset sive, id quod constaret,
Platonis studiosus audiendi fuisset, non quid ille potuisset,
sed quid isti docerent esse quaerendum. Saepe etiam in 90.1
eam partem ferebatur oratione, ut omnino disputaret nullam
artem esse dicendi; idque cum argumentis docuerat, quod
ita nati essemus, ut et blandiri <eis> subtiliter, a quibus esset
petendum, et adversarios minaciter terrere possemus et rem 5
gestam exponere et id, quod intenderemus, confirmare et,
quod contra diceretur, refellere, ad extremum deprecari
aliquid et conqueri, quibus in rebus omnis oratorum ver-
saretur facultas; et quod consuetudo exercitatioque intelle-
gendi prudentiam acueret atque eloquendi celeritatem 10
incitaret; tum etiam exemplorum copia nitebatur. Nam 91.1
primum quasi dedita opera neminem scriptorem artis ne
mediocriter quidem disertum fuisse dicebat, cum repeteret
usque a Corace nescio quo et Tisia, quos artis illius inven-
tores et principes fuisse constaret; eloquentissimos autem 5
homines, qui ista nec didicissent nec omnino scire curassent,
innumerabilis quosdam nominabat; in quibus etiam, sive
ille inridens sive quod ita putaret atque ita audisset, me in
illo numero, qui illa non didicissem et tamen, ut ipse
dicebat, possem aliquid in dicendo, proferebat; quorum ego 10
alterum illi facile adsentiebar, nihil me didicisse, in altero
autem me inludi ab eo aut etiam ipsum errare arbitrabar.
Artem vero negabat esse ullam, nisi quae cognitis penitus- 92.1
que perspectis et in unum exitum spectantibus et numquam
fallentibus rebus contineretur; haec autem omnia, quae
tractarentur ab oratoribus, dubia esse et incerta; quoniam
et dicerentur ab eis, qui omnia ea non plane tenerent, et 5
audirentur ab eis, quibus non scientia esset tradenda, sed
exigui temporis aut falsa aut certe obscura opinio. Quid 93.1
multa? Sic mihi tum persuadere videbatur neque artificium
ullum esse dicendi neque quemquam posse, nisi qui illa,
quae a doctissimis hominibus in philosophia dicerentur,
cognosset, aut callide aut copiose dicere; in quibus Char- 5
madas solebat ingenium tuum, Crasse, vehementer admirari:
me sibi perfacilem in audiendo, te perpugnacem in dispu-
tando esse visum. Itaque ego hac eadem opinione adductus 94.1
scripsi etiam illud quodam in libello, qui me imprudente et
invito excidit et pervenit in manus hominum, disertos
cognosse me non nullos, eloquentem adhuc neminem, quod
eum statuebam disertum, qui posset satis acute atque 5
dilucide apud mediocris homines ex communi quadam
opinione hominum dicere, eloquentem vero, qui mirabilius
et magnificentius augere posset atque ornare quae vellet,
omnisque omnium rerum, quae ad dicendum pertinerent,
fontis animo ac memoria contineret. Id si est difficile 10
nobis, quod ante, quam ad discendum ingressi sumus,
obruimur ambitione et foro, sit tamen in re positum atque
natura: ego enim, quantum auguror coniectura quantaque 95.1
ingenia in nostris hominibus esse video, non despero fore
aliquem aliquando, qui et studio acriore quam nos sumus
atque fuimus et otio ac facultate discendi maiore ac matu-
riore et labore atque industria superiore, cum se ad 5
audiendum legendum scribendumque dederit, exsistat talis
orator, qualem quaerimus, qui iure non solum disertus, sed
etiam eloquens dici possit; qui tamen mea sententia aut
hic est iam Crassus aut, si quis pari fuerit ingenio pluraque
quam hic et audierit et lectitarit et scripserit, paulum huic 10
aliquid poterit addere.'