Et illud videndum, quanto magis homines 91.1
mala fugiant quam sequantur bona. Nam neque
honesta tam expetunt quam devitant turpia; quis
enim honorem, quis gloriam, quis laudem, quis ullum
decus tam umquam expetat quam ignominiam, 5
infamiam, contumeliam, dedecus fugiat? quarum
rerum dolor gravis est testis genus hominum ad
honestatem natum, malo cultu pravisque opinionibus
corruptum. Quare in cohortando atque suadendo
propositum quidem nobis erit illud, ut doceamus 10
qua via bona consequi malaque vitare possimus;
sed apud homines bene institutos plurimum de laude 92.1
et de honestate dicemus, maximeque ea virtutum
genera tractabimus quae in communi hominum
utilitate tuenda augendaque versantur. Sin apud
indoctos imperitosque dicemus, fructus, emolumenta, 5
voluptates vitationesque dolorum proferantur; ad-
dantur etiam contumeliae atque ignominiae; nemo
enim est tam agrestis quem non, si ipsa minus
honestas, contumelia tamen et dedecus magnopere
moveat. Quare quod ad utilitatem spectat ex eis 93.1
quae dicta sunt reperietur: quod autem, possit
effici necne, in quo etiam quam facile possit quam-
que expediat quaeri solet, maxime ex causis eis quae
quamque rem efficiant est videndum. Causarum 5
autem genera sunt plura; nam sunt aliae quae ipsae
conficiunt, aliae quae vim aliquam ad conficiendum
afferunt. Itaque illae superiores conficientes vocen-
tur, hae reliquae ponantur in eo genere ut sine his
confici non possit. Conficiens autem causa alia est 94.1
absoluta et perfecta per se, alia aliquid adiuvans et
efficiendi socia quaedam: cuius generis vis varia est,
et saepe aut maior aut minor, ut et illa quae maxi-
mam vim habet sola saepe causa dicatur. Sunt 5
autem aliae causae quae aut propter principium aut
propter exitum conficientes vocantur. Cum autem
quaeritur quid sit optimum factu, aut utilitas aut
spes efficiendi ad assentiendum impellit animos.