| De ipsius Laeli et Scipionis ingenio quamquam ea est | 83.1 |
| fama, ut plurimum tribuatur ambobus, dicendi tamen | |
| laus est in Laelio inlustrior. at oratio Laeli de collegiis non | |
| melior quam de multis quam voles Scipionis; non quo | |
| illa Laeli quicquam sit dulcius aut quo de religione dici | 5 |
| possit augustius, sed multo tamen vetustior et horridior | |
| ille quam Scipio; et, cum sint in dicendo variae volunta- | |
| tes, delectari mihi magis antiquitate videtur et lubenter | |
| verbis etiam uti paulo magis priscis Laelius. sed est mos | 84.1 |
| hominum, ut nolint eundem pluribus rebus excellere. nam | |
| ut ex bellica laude aspirare ad Africanum nemo potest, | |
| in qua ipsa egregium Viriathi bello reperimus fuisse Lae- | |
| lium: sic ingeni litterarum eloquentiae sapientiae deni- | 5 |
| que etsi utrique primas, priores tamen libenter deferunt | |
| Laelio. nec mihi ceterorum iudicio solum videtur, sed | |
| etiam ipsorum inter ipsos concessu ita tributum fuisse. erat | 85.1 |
| omnino tum mos, ut in reliquis rebus melior, sic in hoc | |
| ipso humanior, ut faciles essent in suum cuique tribuendo. | |
| memoria teneo Smyrnae me ex P. Rutilio Rufo audisse, | |
| cum diceret adulescentulo se accidisse, ut ex senatus con- | 5 |
| sulto P. Scipio et D. Brutus, ut opinor, consules de re | |
| atroci magnaque quaererent. nam cum in silva Sila facta | |
| caedes esset notique homines interfecti insimulareturque | |
| familia, partim etiam liberi societatis eius, quae picarias de | |
| P. Cornelio L. Mummio censoribus redemisset, decrevisse | 10 |
| senatum, ut de ea re cognoscerent et statuerent consules. | |
| causam pro publicanis accurate, ut semper solitus esset, | 86.1 |
| eleganterque dixisse Laelium. cum consules re audita | |
| 'amplius' de consili sententia pronuntiavissent, paucis | |
| interpositis diebus iterum Laelium multo diligentius | |
| meliusque dixisse iterumque eodem modo a consulibus | 5 |
| rem esse prolatam. tum Laelium, cum eum socii domum | |
| reduxissent egissentque gratias et ne defatigaretur ora- | |
| vissent, locutum esse ita: se, quae fecisset, honoris eorum | |
| causa studiose accurateque fecisse, sed se arbitrari cau- | |
| sam illam a Ser. Galba, quod is in dicendo ardentior acrior- | 10 |
| que esset, gravius et vehementius posse defendi. itaque | |
| auctoritate C. Laeli publicanos causam detulisse ad Gal- | |
| bam; illum autem, quod ei viro succedendum esset, vere- | 87.1 |
| cunde et dubitanter recepisse. unum quasi comperen- | |
| dinatus medium diem fuisse, quem totum Galbam in con- | |
| sideranda causa componendaque posuisse; et cum cogni- | |
| tionis dies esset et ipse Rutilius rogatu sociorum domum | 5 |
| ad Galbam mane venisset, ut eum admoneret et ad di- | |
| cendi tempus adduceret, usque illum, quoad ei nuntiatum | |
| esset consules descendisse, omnibus exclusis commen- | |
| tatum in quadam testudine cum servis litteratis fuisse, | |
| quorum <alii> aliud dictare eodem [a] tempore solitus | 10 |
| esset. interim cum esset ei nuntiatum tempus esse, | |
| exisse in aedes eo colore et iis oculis, ut egisse causam, non | |
| commentatum putares. addebat etiam, idque ad rem per- | 88.1 |
| tinere putabat, scriptores illos male mulcatos exisse cum | |
| Galba; ex quo significabat illum non in agendo solum, | |
| sed etiam in meditando vehementem atque incensum | |
| fuisse. quid multa? magna exspectatione, plurumis audien- | 5 |
| tibus, coram ipso Laelio sic illam causam tanta vi tanta- | |
| que gravitate dixisse Galbam, ut nulla fere pars orationis | |
| silentio praeteriretur. itaque multis querelis multaque | |
| miseratione adhibita socios omnibus adprobantibus illa | |
| die quaestione liberatos esse. ex hac Rutili narratione | 89.1 |
| suspicari licet, cum duae summae sint in oratore laudes, | |
| una subtiliter disputandi ad docendum, altera graviter | |
| agendi ad animos audientium permovendos, multoque | |
| plus proficiat is qui inflammet iudicem quam ille qui do- | 5 |
| ceat, elegantiam in Laelio, vim in Galba fuisse. quae qui- | |
| dem vis tum maxume cognitast, cum Lusitanis a Ser. | |
| Galba praetore contra interpositam, ut existumabatur, | |
| fidem interfectis L. Libone tribuno plebis populum in- | |
| citante et rogationem in Galbam privilegi similem ferente, | 10 |
| summa senectute, ut ante dixi, M. Cato legem suadens in | |
| Galbam multa dixit; quam orationem in Origines suas | |
| rettulit, paucis ante quam mortuus est [an] diebus an | |
| mensibus. tum igitur <nihil> recusans Galba pro sese et | 90.1 |
| populi Romani fidem implorans cum suos pueros tum | |
| C. Gali etiam filium flens commendabat, cuius orbitas et | |
| fletus mire miserabilis fuit propter recentem memoriam | |
| clarissimi patris; isque se tum eripuit flamma, propter | 5 |
| pueros misericordia populi commota, sicut idem scrip- | |
| tum reliquit Cato. atque etiam ipsum Libonem non in- | |
| fantem video fuisse, ut ex orationibus eius intellegi potest. |