De ipsius Laeli et Scipionis ingenio quamquam ea est 83.1
fama, ut plurimum tribuatur ambobus, dicendi tamen
laus est in Laelio inlustrior. at oratio Laeli de collegiis non
melior quam de multis quam voles Scipionis; non quo
illa Laeli quicquam sit dulcius aut quo de religione dici 5
possit augustius, sed multo tamen vetustior et horridior
ille quam Scipio; et, cum sint in dicendo variae volunta-
tes, delectari mihi magis antiquitate videtur et lubenter
verbis etiam uti paulo magis priscis Laelius. sed est mos 84.1
hominum, ut nolint eundem pluribus rebus excellere. nam
ut ex bellica laude aspirare ad Africanum nemo potest,
in qua ipsa egregium Viriathi bello reperimus fuisse Lae-
lium: sic ingeni litterarum eloquentiae sapientiae deni- 5
que etsi utrique primas, priores tamen libenter deferunt
Laelio. nec mihi ceterorum iudicio solum videtur, sed
etiam ipsorum inter ipsos concessu ita tributum fuisse. erat 85.1
omnino tum mos, ut in reliquis rebus melior, sic in hoc
ipso humanior, ut faciles essent in suum cuique tribuendo.
memoria teneo Smyrnae me ex P. Rutilio Rufo audisse,
cum diceret adulescentulo se accidisse, ut ex senatus con- 5
sulto P. Scipio et D. Brutus, ut opinor, consules de re
atroci magnaque quaererent. nam cum in silva Sila facta
caedes esset notique homines interfecti insimulareturque
familia, partim etiam liberi societatis eius, quae picarias de
P. Cornelio L. Mummio censoribus redemisset, decrevisse 10
senatum, ut de ea re cognoscerent et statuerent consules.
causam pro publicanis accurate, ut semper solitus esset, 86.1
eleganterque dixisse Laelium. cum consules re audita
'amplius' de consili sententia pronuntiavissent, paucis
interpositis diebus iterum Laelium multo diligentius
meliusque dixisse iterumque eodem modo a consulibus 5
rem esse prolatam. tum Laelium, cum eum socii domum
reduxissent egissentque gratias et ne defatigaretur ora-
vissent, locutum esse ita: se, quae fecisset, honoris eorum
causa studiose accurateque fecisse, sed se arbitrari cau-
sam illam a Ser. Galba, quod is in dicendo ardentior acrior- 10
que esset, gravius et vehementius posse defendi. itaque
auctoritate C. Laeli publicanos causam detulisse ad Gal-
bam; illum autem, quod ei viro succedendum esset, vere- 87.1
cunde et dubitanter recepisse. unum quasi comperen-
dinatus medium diem fuisse, quem totum Galbam in con-
sideranda causa componendaque posuisse; et cum cogni-
tionis dies esset et ipse Rutilius rogatu sociorum domum 5
ad Galbam mane venisset, ut eum admoneret et ad di-
cendi tempus adduceret, usque illum, quoad ei nuntiatum
esset consules descendisse, omnibus exclusis commen-
tatum in quadam testudine cum servis litteratis fuisse,
quorum <alii> aliud dictare eodem [a] tempore solitus 10
esset. interim cum esset ei nuntiatum tempus esse,
exisse in aedes eo colore et iis oculis, ut egisse causam, non
commentatum putares. addebat etiam, idque ad rem per- 88.1
tinere putabat, scriptores illos male mulcatos exisse cum
Galba; ex quo significabat illum non in agendo solum,
sed etiam in meditando vehementem atque incensum
fuisse. quid multa? magna exspectatione, plurumis audien- 5
tibus, coram ipso Laelio sic illam causam tanta vi tanta-
que gravitate dixisse Galbam, ut nulla fere pars orationis
silentio praeteriretur. itaque multis querelis multaque
miseratione adhibita socios omnibus adprobantibus illa
die quaestione liberatos esse. ex hac Rutili narratione 89.1
suspicari licet, cum duae summae sint in oratore laudes,
una subtiliter disputandi ad docendum, altera graviter
agendi ad animos audientium permovendos, multoque
plus proficiat is qui inflammet iudicem quam ille qui do- 5
ceat, elegantiam in Laelio, vim in Galba fuisse. quae qui-
dem vis tum maxume cognitast, cum Lusitanis a Ser.
Galba praetore contra interpositam, ut existumabatur,
fidem interfectis L. Libone tribuno plebis populum in-
citante et rogationem in Galbam privilegi similem ferente, 10
summa senectute, ut ante dixi, M. Cato legem suadens in
Galbam multa dixit; quam orationem in Origines suas
rettulit, paucis ante quam mortuus est [an] diebus an
mensibus. tum igitur <nihil> recusans Galba pro sese et 90.1
populi Romani fidem implorans cum suos pueros tum
C. Gali etiam filium flens commendabat, cuius orbitas et
fletus mire miserabilis fuit propter recentem memoriam
clarissimi patris; isque se tum eripuit flamma, propter 5
pueros misericordia populi commota, sicut idem scrip-
tum reliquit Cato. atque etiam ipsum Libonem non in-
fantem video fuisse, ut ex orationibus eius intellegi potest.