Is igitur mediocriter a doctrina instructus, angustius 233.5
etiam a natura, labore et industria et quod adhibebat ad
obtinendas causas curam etiam et gratiam, in principibus
patronis aliquot annos fuit. in huius oratione sermo
Latinus erat, verba non abiecta, res compositae diligen-
ter, nullus flos tamen neque lumen ullum, animi magna, 10
vocis parva contentio, omnia fere ut similiter atque uno
modo dicerentur. nam huius aequalis et inimicus C. Fim-
bria non ita diu iactare se potuit; qui omnia magna voce
dicens verborum sane bonorum cursu quodam incitato
ita furebat tamen, ut mirarere tam alias res agere popu- 15
lum, ut esset insano inter disertos locus. Cn. autem Len- 234.1
tulus multo maiorem opinionem dicendi actione faciebat
quam quanta in eo facultas erat; qui cum esset nec per-
acutus, quamquam et ex facie et ex voltu videbatur, nec
abundans verbis, etsi fallebat in eo ipso, sic intervallis, 5
exclamationibus, voce suavi et canora, admirando †in-
ridebat, calebat in agendo, ut ea quae derant non desi-
derarentur. ita tamquam Curio copia nonnulla verborum,
nullo alio bono, tenuit oratorum locum: sic Lentulus 235.1
ceterarum virtutum dicendi mediocritatem actione occul-
tavit, in qua excellens fuit. nec multo secus P. Lentulus,
cuius et excogitandi et loquendi tarditatem tegebat formae
dignitas, corporis motus plenus et artis et venustatis, 5
vocis et suavitas et magnitudo. sic in hoc nihil praeter
actionem fuit, cetera etiam minora quam in superiore.
M. Piso quicquid habuit, habuit ex disciplina maxume- 236.1
que ex omnibus qui ante fuerunt Graecis doctrinis erudi-
tus fuit. habuit a natura genus quoddam acuminis quod
etiam arte limaverat, quod erat in reprehendendis verbis
versutum et sollers sed saepe stomachosum, nonnum- 5
quam frigidum, interdum etiam facetum. is laborem
quasi cursum forensem diutius non tulit, quod et corpore
erat infirmo et hominum ineptias ac stultitias, quae
devorandae nobis sunt, non ferebat iracundiusque respue-
bat sive morose, ut putabatur, sive ingenuo liberoque 10
fastidio. is cum satis floruisset adulescens, minor haberi
est coeptus postea. deinde ex virginum iudicio magnam
laudem est adeptus et ex eo tempore quasi revocatus in
cursum tenuit locum tam diu, quam ferre potuit laborem;
postea quantum detraxit ex studio tantum amisit ex 15
gloria. P. Murena mediocri ingenio sed magno studio 237.1
rerum veterum, litterarum et studiosus et non imperitus,
multae industriae et magni laboris fuit. C. Censorinus
Graecis litteris satis doctus, quod proposuerat explicans
expedite, non invenustus actor sed iners et inimicus fori. 5
L. Turius parvo ingenio sed multo labore, quoquo modo
poterat, saepe dicebat; itaque ei paucae centuriae ad
consulatum defuerunt. C. Macer auctoritate semper eguit, 238.1
sed fuit patronus propemodum diligentissimus. huius si
vita, si mores, si voltus denique non omnem commenda-
tionem ingeni everteret, maius nomen in patronis fuisset.
non erat abundans, non inops tamen; non valde nitens, non 5
plane horrida oratio; vox gestus et omnis actio sine lepore;
at in inveniendis componendisque rebus mira accuratio,
ut non facile in ullo diligentiorem maioremque cognove-
rim, sed eam ut citius veteratoriam quam oratoriam
diceres. hic etsi etiam in publicis causis probabatur, 10
tamen in privatis inlustriorem obtinebat locum. C. deinde 239.1
Piso statarius et sermonis plenus orator, minime ille qui-
dem tardus in excogitando, verum tamen voltu et simu-
latione multo etiam acutior quam erat videbatur. nam
eius aequalem M'. Glabrionem bene institutum avi Scae- 5
volae diligentia socors ipsius natura neglegensque tarda-
verat. etiam L. Torquatus elegans in dicendo, in existi-
mando admodum prudens, toto genere perurbanus. meus
autem aequalis Cn. Pompeius vir ad omnia summa natus
maiorem dicendi gloriam habuisset, nisi eum maioris 10
gloriae cupiditas ad bellicas laudes abstraxisset. erat ora-
tione satis amplus, rem prudenter videbat; actio vero
eius habebat et in voce magnum splendorem et in motu
summam dignitatem. noster item aequalis D. Silanus, 240.1
vitricus tuus, studi ille quidem habuit non multum, sed
acuminis et orationis satis. Q. Pompeius A. f., qui Bithy-
nicus dictus est, biennio quam nos fortasse maior, summo
studio dicendi multaque doctrina, incredibili labore atque 5
industria, quod scire possum: fuit enim mecum et cum
M. Pisone cum amicitia tum studiis exercitationibusque
coniunctus. huius actio non satis commendabat oratio-
nem; in hac enim satis erat copiae, in illa autem leporis
parum. erat eius aequalis P. Autronius voce peracuta 241.1
atque magna nec alia re ulla probabilis, et L. Octavius
Reatinus, qui cum multas iam causas diceret, adulescens
est mortuus—is tamen ad dicendum veniebat magis
audacter quam parate—, et C. Staienus, qui se ipse adop- 5
taverat et de Staieno Aelium fecerat, fervido quodam et
petulanti et furioso genere dicendi: quod quia multis
gratum erat et probabatur, ascendisset ad honores, nisi
in facinore manifesto deprehensus poenas legibus et
iudicio dedisset. eodem tempore C. L. Caepasii fratres 242.1
fuerunt, qui multa opera, ignoti homines et repentini,
quaestores celeriter facti sunt, oppidano quodam et incon-
dito genere dicendi. addamus huc etiam, ne quem voca-
lem praeterisse videamur, C. Cosconium Calidianum, qui 5
nullo acumine eam tamen verborum copiam, si quam
habebat, praebebat populo cum multa concursatione ma-
gnoque clamore. quod idem faciebat Q. Arrius, qui fuit
M. Crassi quasi secundarum. is omnibus exemplo debet
esse quantum in hac urbe polleat multorum oboedire 10
tempori multorumque vel honori vel periculo servire. his 243.1
enim rebus infimo loco natus et honores et pecuniam et
gratiam consecutus etiam in patronorum—sine doctrina,
sine ingenio—aliquem numerum pervenerat. sed ut pugi-
les inexercitati, etiam si pugnos et plagas Olympiorum 5
cupidi ferre possunt, solem tamen saepe ferre non possunt,
sic ille cum omni iam fortuna prospere functus labores
etiam magnos excepisset, illius iudicialis anni severitatem
quasi solem non tulit.