Hoc loco Atticus: putarem te, inquit, ambitiosum esse, 269.6
si, ut dixisti, ii quos iam diu conligis viverent. omnis
enim commemoras, qui ausi aliquando sunt stantes loqui,
ut mihi imprudens M. Servilium praeterisse videare.
  Non, inquam, ego istuc ignoro, Pomponi, multos fuisse, 270.1
qui verbum numquam in publico fecissent, quom melius
aliquanto possent quam isti oratores, quos colligo, dicere;
sed his commemorandis etiam illud adsequor, ut intelle-
gatis primum ex omni numero quam non multi ausi sint 5
dicere, deinde ex iis ipsis quam pauci fuerint laude digni.
itaque ne hos quidem equites Romanos amicos nostros, 271.1
qui nuper mortui sunt, <omittam,> P. Cominium Spole-
tinum, quo accusante defendi C. Cornelium, in quo et
compositum dicendi genus et acre et expeditum fuit; T.
Accium Pisaurensem, cuius accusationi respondi pro 5
A. Cluentio, qui et accurate dicebat et satis copiose, erat-
que praeterea doctus Hermagorae praeceptis, quibus etsi
ornamenta non satis opima dicendi, tamen, ut hastae
velitibus amentatae, sic apta quaedam et parata singulis
causarum generibus argumenta traduntur. studio autem 272.1
neminem nec industria maiore cognovi, quamquam ne
ingenio quidem qui praestiterit facile dixerim C. Pisoni,
genero meo. nullum tempus illi umquam vacabat aut a
forensi dictione aut a commentatione domestica aut a 5
scribendo aut a cogitando. itaque tantos processus efficie-
bat ut evolare, non excurrere videretur; eratque ver-
borum et dilectus elegans et apta et quasi rotunda con-
structio; cumque argumenta excogitabantur ab eo multa
et firma ad probandum tum concinnae acutaeque sen- 10
tentiae; gestusque natura ita venustus, ut ars etiam,
quae non erat, et e disciplina motus quidam videretur
accedere. vereor ne amore videar plura quam fuerint in
illo dicere; quod non ita est: alia enim de illo maiora dici
possunt. nam nec continentia nec pietate nec ullo genere 15
virtutis quemquam eiusdem aetatis cum illo conferen-
dum puto. nec vero M. Caelium praetereundum arbitror, 273.1
quaecumque eius in exitu vel fortuna vel mens fuit; qui
quamdiu auctoritati meae paruit, talis tribunus plebis
fuit, ut nemo contra civium perditorum popularem tur-
bulentamque dementiam a senatu et a bonorum causa 5
steterit constantius. †quam eius actionem† multum tamen
et splendida et grandis et eadem in primis faceta et
perurbana commendabat oratio. graves eius contiones
aliquot fuerunt, acres accusationes tres eaeque omnes
ex rei publicae contentione susceptae; defensiones, 10
etsi illa erant in eo meliora quae dixi, non contem-
nendae tamen saneque tolerabiles. hic cum summa
voluntate bonorum aedilis curulis factus esset, nescio
quomodo discessu meo discessit a sese ceciditque, post-
eaquam eos imitari coepit quos ipse perverterat. sed de 274.1
M. Calidio dicamus aliquid, qui non fuit orator unus e
multis, potius inter multos prope singularis fuit: ita
reconditas exquisitasque sententias mollis et pellucens
vestiebat oratio. nihil tam tenerum quam illius compren- 5
sio verborum, nihil tam flexibile, nihil quod magis ipsius
arbitrio fingeretur, ut nullius oratoris aeque in potestate
fuerit: quae primum ita pura erat ut nihil liquidius, ita
libere fluebat ut nusquam adhaeresceret; nullum nisi
loco positum et tamquam in vermiculato emblemate, ut 10
ait Lucilius, structum verbum videres; nec vero ullum
aut durum aut insolens aut humile aut [in] longius duc-
tum; ac non propria verba rerum, sed pleraque translata,
sic tamen, ut ea non inruisse in alienum locum, sed immi-
grasse in suum diceres; nec vero haec soluta nec diffluentia, 15
sed astricta numeris, non aperte nec eodem modo semper,
sed varie dissimulanterque conclusis. erant autem et ver- 275.1
borum et sententiarum illa lumina, quae vocant Graeci
σχήματα, quibus tamquam insignibus in ornatu distin-
guebatur omnis oratio. 'qua de re agitur' autem illud,
quod multis locis in iuris consultorum includitur formu- 5
lis, id ubi esset videbat. accedebat ordo rerum plenus 276.1
artis, actio liberalis totumque dicendi placidum et sanum
genus. quod si est optumum suaviter dicere, nihil est
quod melius hoc quaerendum putes. sed cum a nobis
paulo ante dictum sit tria videri esse quae orator efficere 5
deberet, ut doceret, ut delectaret, ut moveret, duo summe
tenuit, ut et rem inlustraret disserendo et animos eorum
qui audirent devinciret voluptate; aberat tertia illa laus,
qua permoveret atque incitaret animos, quam plurumum
pollere diximus; nec erat ulla vis atque contentio: sive 10
consilio, quod eos quorum altior oratio actioque esset
ardentior furere et bacchari arbitraretur, sive quod natura
non esset ita factus sive quod non consuesset sive quod
non posset. hoc unum illi, si nihil utilitatis habebat, afuit;
si opus erat, defuit. quin etiam memini, cum in accusa- 277.1
tione sua Q. Gallio crimini dedisset sibi eum venenum
paravisse idque a se esse deprensum seseque chirographa
testificationes indicia quaestiones manifestam rem deferre
diceret deque eo crimine accurate et exquisite disputa- 5
visset, me in respondendo, cum essem argumentatus
quantum res ferebat, hoc ipsum etiam posuisse pro argu-
mento, quod ille, cum pestem capitis sui, cum indicia
mortis se comperisse manifesto et manu tenere diceret,
tam solute egisset, tam leniter, tam oscitanter. 'tu istuc, 278.1
M. Calidi, nisi fingeres, sic ageres? praesertim cum ista
eloquentia alienorum hominum pericula defendere acer-
rume soleas, tuum neglegeres? ubi dolor, ubi ardor animi,
qui etiam ex infantium ingeniis elicere voces et querelas 5
solet? nulla perturbatio animi, nulla corporis, frons non
percussa, non femur; pedis, quod minimum est, nulla
supplosio. itaque tantum afuit ut inflammares nostros
animos, somnum isto loco vix tenebamus.' sic nos summi
oratoris vel sanitate vel vitio pro argumento ad diluen- 10
dum crimen usi sumus.