Sed haec nisi collocata et quasi structa et nexa 140.1
verbis ad eam laudem quam volumus aspirare non
possunt. de quo cum mihi deinceps viderem esse di-
cendum, etsi movebant iam me illa quae supra dixeram,
tamen iis quae secuntur perturbabar magis. occurrebat 5
enim posse reperiri non invidos solum quibus referta
sunt omnia, sed fautores etiam laudum mearum, qui
non censerent eius viri esse, de cuius meritis tanta
senatus iudicia fecisset comprobante populo Romano
quanta de nullo, de artificio dicendi litteris tam multa 10
mandare. quibus si nihil aliud responderem nisi me
M. Bruto negare roganti noluisse, iusta esset excusatio,
cum et amicissimo et praestantissimo viro et recta et
honesta petenti satis facere voluissem. Sed si pro- 141.1
fiterer—quod utinam possem!—me studiosis dicendi
praecepta et quasi vias quae ad eloquentiam ferrent
traditurum, quis tandem id iustus rerum existimator
reprehenderet? nam quis unquam dubitabit quin in 5
re publica nostra primas eloquentia tenuerit semper
urbanis pacatisque rebus, secundas iuris scientia? cum
in altera gratiae gloriae praesidii plurimum esset, in
altera persecutionum cautionumque praeceptio; quae
quidem ipsa auxilium ab eloquentia saepe peteret, ea 10
vero repugnante vix suas regiones finisque defenderet.
cur igitur ius civile docere semper pulchrum fuit ho- 142.1
minumque clarissimorum discipulis floruerunt domus:
ad dicendum si quis acuat aut adiuvet in eo iuven-
tutem, vituperetur? nam si vitiosum est dicere ornate,
pellatur omnino e civitate eloquentia; sin ea non modo 5
eos ornat penes quos est, sed etiam universam rem
publicam, cur aut discere turpe est quod scire hone-
stum est aut quod nosse pulcherrimum est id non
gloriosum est docere? 'At alterum factitatum est, 143.1
alterum novum.' fateor; sed utriusque rei causa est.
alteros enim respondentis audire sat erat, ut ii qui
docerent nullum sibi ad eam rem tempus ipsi sepone-
rent, sed eodem tempore et discentibus satis facerent 5
et consulentibus; alteri cum domesticum tempus in
cognoscendis componendisque causis, forense in agen-
dis, relicum in sese ipsis reficiundis omne consume-
rent, quem habebant instituendi aut docendi locum?
atque haud scio an plerique nostrorum oratorum in- 10
genio plus valuerint quam doctrina; itaque illi dicere
melius quam praecipere, nos contra fortasse possumus
melius docere. 'At dignitatem docere non habet.' certe, 144.1
si quasi in ludo; sed si monendo, si cohortando, si
percontando, si communicando, si interdum etiam una
legendo audiundo, nescio cur non docendo etiam ali-
quid aliquando si possis meliores facere, cur nolis. 5
an quibus verbis sacrorum alienatio fiat docere hone-
stum est, ut est: quibus ipsa sacra retineri defendique
possint non honestum est? 'At ius profitentur etiam 145.1
qui nesciunt; eloquentiam autem illi ipsi qui consecuti
sunt tamen ea se valere dissimulant.' propterea quod
prudentia hominibus grata est, lingua suspecta. num
igitur aut latere eloquentia potest aut id quod dissi- 5
mulat effugit aut est periculum ne quis putet in magna
arte et gloriosa turpe esse docere alios id, quod ipsi
fuerit honestissimum discere? ac fortasse ceteri tec- 146.1
tiores; ego semper me didicisse prae me tuli. quid
enim? possem, cum et afuissem domo adulescens et
horum studiorum causa maria transissem et doctissi-
mis hominibus referta domus esset et aliquae fortasse 5
inessent in sermone nostro doctrinarum notae cumque
volgo scripta nostra legerentur, dissimulare me didi-
cisse? quid erat cur ruberem nisi quod parum fortasse
profeceram? Quod cum ita sit, tamen ea quae supra
dicta sunt plus in disputando quam ea de quibus di- 10
cendum est dignitatis habuerunt. de verbis enim com- 147.1
ponendis et de syllabis propemodum dinumerandis et
demetiundis loquemur. quae etiamsi sunt, sicuti mihi
videntur, necessaria tamen fiunt magnificentius quam
docentur. est id omnino verum, at proprie in hoc dici- 5
tur. nam omnium magnarum artium sicut arborum
altitudo nos delectat, radices stirpesque non item; sed
esse illa sine his non potest. me autem sive pervol-
gatissimus ille versus, qui vetat
    'Artem pudere proloqui quam factites', 10
dissimulare non sinit quin delecter, sive tuum studium
hoc a me volumen expressit, tamen iis quos aliquid
reprehensuros suspicabar respondendum fuit. quodsi 148.1
ea quae dixi non ita essent, quis tamen se tam durum
agrestemque praeberet, qui hanc mihi non daret ve-
niam, ut cum meae forenses artes et actiones publicae
concidissent, non me aut desidiae, quod facere non 5
possum, aut maestitiae, cui resisto, potius quam litteris
dederem? quae quidem me antea in iudicia atque in
curiam deducebant, nunc oblectant domi; nec vero
talibus modo rebus qualis hic liber continet, sed
multo etiam gravioribus et maioribus; quae si erunt 10
perfectae, profecto maxumis rebus forensibus nostris
et externis inclusae et domesticae litterae responde-
bunt. sed ad institutam disputationem revertamur.