LIBER QUINTUS
August. C.D. 2.21, Non. 417M
  Moribus antiquis res stat Romana virisque, 5.1(fr).1
quem quidem ille versum vel brevitate vel
veritate tamquam ex oraculo mihi quodam esse effa-
tus videtur. Nam neque viri, nisi ita morata civitas
fuisset, neque mores, nisi hi viri praefuissent, aut fun- 5
dare aut tam diu tenere potuissent tantam et tam
fuse lateque imperantem rem publicam. Itaque ante
nostram memoriam et mos ipse patrius praestantes
viros adhibebat, et veterem morem ac maiorum in-
stituta retinebant excellentes viri. Nostra vero aetas 2(fr).1
cum rem publicam sicut picturam accepisset egregiam,
sed iam evanescentem vetustate, non modo eam co-
loribus eisdem, quibus fuerat, renovare neglexit, sed
ne id quidem curavit, ut formam saltem eius et ex- 5
trema tamquam liniamenta servaret. Quid enim ma-
net ex antiquis moribus, quibus ille dixit rem stare
Romanam? quos ita oblivione obsoletos videmus, ut
non modo non colantur, sed iam ignorentur. Nam de
viris quid dicam? Mores enim ipsi interierunt viro- 10
rum penuria, cuius tanti mali non modo reddenda
ratio nobis, sed etiam tamquam reis capitis quodam
modo dicenda causa est. Nostris enim vitiis, non casu
aliquo, rem publicam verbo retinemus, re ipsa vero
iam pridem amisimus. 15
  <nihil esse tam> regale quam explanationem 3.1
aequitatis, in qua iuris erat interpretatio, quod ius
privati petere solebant a regibus, ob easque causas
agri arvi et arbusti et pascui lati atque uberes de-
finiebantur, qui essent regii [qui] colerenturque sine 5
regum opera et labore, ut eos nulla privati negotii
cura a populorum rebus abduceret. Nec vero quis-
quam privatus erat disceptator aut arbiter litis, sed
omnia conficiebantur iudiciis regiis. Et mihi
quidem videtur Numa noster maxime tenuisse hunc 10
morem veterem Graeciae regum. Nam ceteri, etsi hoc
quoque munere fungebantur, magnam tamen partem
bella gesserunt et eorum iura coluerunt; illa autem
diuturna pax Numae mater huic urbi iuris et religio-
nis fuit, qui legum etiam scriptor fuisset, quas scitis 15
extare, quod quidem huius civis proprium, de quo
agimus. . . .
Non. 497M
sed tamen ut bono 4(fr).1
patri familias colendi, aedificandi, ratiocinandi quidam
usus opus est.
  . . . <ra>dicum seminumque cognoscere num 5.1
te offendet? M. Nihil, si modo opus extabit. S. Num
id studium censes esse vilici? M. Minime; quippe
cum agri culturam saepissime opera deficiat. S. Ergo,
ut vilicus naturam agri novit, dispensator litteras scit, 5
uterque autem se a scientiae delectatione ad efficiendi
utilitatem refert, sic noster hic rector studuerit sane
iuri et legibus cognoscendis, fontis quidem earum uti-
que perspexerit, sed se responsitando et lecti-
tando et scriptitando ne impediat, ut quasi dispensare 10
rem publicam et in ea quodam modo vilicare possit,
summi iuris peritissimus, sine quo iustus esse nemo
potest, civilis non inperitus, sed ita, ut astrorum gu-
bernator, physicorum medicus; uterque enim illis ad
artem suam utitur, sed se a suo munere non inpedit. 15
Illud autem videbit hic vir . . .
  . . . <civi>tatibus, in quibus expetunt laudem 6.1
optumi et decus, ignominiam fugiunt ac dedecus. Nec
vero tam metu poenaque terrentur, quae est consti-
tuta legibus, quam verecundia, quam natura homini
dedit quasi quendam vituperationis non iniustae timo- 5
rem. Hanc ille rector rerum publicarum auxit opi-
nionibus perfecitque institutis et disciplinis, ut pudor
civis non minus a delictis arceret quam metus. Atque
haec quidem ad laudem pertinent, quae dici
latius uberiusque potuerunt. 10
  Ad vitam autem usumque vivendi ea discripta ratio 7.1
est iustis nuptiis, legitimis liberis, sanctis penatium
deorum Larumque familiarium sedibus, ut omnes et
communibus commodis et suis uterentur, nec bene
vivi sine bona re publica posset nec esse quicquam 5
civitate bene constituta beatius. Quocirca permirum
mihi videri solet, quae sit tanta doc . . .
Cic. Att. 8.11.1
Ut enim 8(fr1).1
gubernatori cursus secundus, medico salus, imperatori
victoria, sic huic moderatori rei publicae beata civium
vita proposita est, ut opibus firma, copiis locuples,
gloria ampla, virtute honesta sit; huius enim operis 5
maximi inter homines atque optimi illum esse per-
fectorem volo.
August. epist. 104.7
Et ubi est, quod et vestrae litterae illum laudant 8(fr2).8
patriae rectorem, qui populi utilitati magis consulat
quam voluntati? 10
August. C.D. 5.13
alendum esse 9(fr1).1
gloria . . . maiores suos multa
mira atque praeclara gloriae cupiditate fecisse.
P. Pictav. Bibl. Lugd. 22.824
prin- 9(fr2).4
cipem civitatis gloria esse alendum, et tam diu stare 5
rem publicam, quam diu ab omnibus honor principi
exhiberetur.
Non. 233M
Tum virtute, labore, 9(fr3).8
industria tueretur summi viri indolem, nisi nimis
animose ferox natura illum nescio quo . . . 10
Non. 201M
quae virtus fortitudo 9(fr4).11
vocatur, in qua est magnitudo animi, mortis doloris-
que magna contemptio.
Non. 337M
Marcellus ut acer et 10(fr1).1
pugnax, Maximus ut consideratus et lentus.
Char. GL 1.139K
orbi terrarum comprehensos . . . 10(fr2).3
Non. 37M
quod molestiis se- 10(fr3).4
nectutis suae vestras familias impertire posset. 5
Gel. N.A. 12.2.6 sq.
ut Menelao Laconi 11(fr1).1
quaedam fuit suaviloquens iucunditas . . .
breviloquentiam in dicendo colat.
Amm. Marc. 30.4.10
Cumque nihil tam incorruptum esse debeat in re pu- 11(fr2).4
blica quam suffragium, quam sententia, non intellego, 5
cur, qui ea pecunia corruperit, poena dignus sit, qui
eloquentia, laudem etiam ferat. Mihi quidem hoc plus
mali facere videtur, qui oratione, quam qui pretio
iudicem corrumpit, quod pecunia corrumpere puden-
tem nemo potest, dicendo potest. 10
Non. 521M
Quae cum Scipio 11(fr3).11
dixisset, admodum probans Mummius; erat enim odio
†quorum rhetorum inbutus . . .
C.anon.Verg.G. I, 2.348Band.
tum in optimam se- 11(fr4).14
getem praeclara essent sparsa semina. 15