In tres igitur partes et a plerisque et a vobismet 116.1
ipsis distributa sapientia est. Primum ergo si placet
quae de natura rerum sint quaesita videamus—vel,
ut illud ante: estne quisquam tanto inflatus errore
ut sibi se illa scire persuaserit? non quaero rationes 5
eas quae ex coniectura pendent, quae disputationibus
huc et illuc trahuntur, nullam adhibent persuadendi
necessitatem; geometrae provideant, qui se profiten-
tur non persuadere sed cogere, et qui omnia vobis
quae describunt probant. non quaero ex his illa initia 10
mathematicorum, quibus non concessis digitum pro-
gredi non possunt, punctum esse quod magnitudinem
nullam habeat, extremitatem et quasi libramentum in
quo nulla omnino crassitudo sit, liniamentum <longi-
tudinem> sine ulla latitudine * * carentem. haec cum 15
vera esse concessero, si adigam ius iurandum sapien-
tem, nec prius quam Archimedes eo inspectante ra-
tiones omnes descripserit eas quibus efficitur multis
partibus solem maiorem esse quam terram, iuraturum
putas? si fecerit, solem ipsum, quem deum censet 20
esse, contempserit. Quod si geometricis rationibus 117.1
non est crediturus, quae vim adferunt in docendo vos
ipsi ut dicitis, ne ille longe aberit ut argumentis credat
philosophorum—aut si est crediturus, quorum potissi-
mum? omnia enim physicorum licet explicare, sed 5
longum est; quaero tamen quem sequatur. finge ali-
quem nunc fieri sapientem, nondum esse; quam po-
tissimum sententiam [melius] eliget <et> disciplinam?
etsi quamcumque eliget insipiens eliget; sed sit in-
genio divino: quem unum e physicis potissimum pro- 10
babit? nec plus uno poterit. Non persequor quaestio-
nes infinitas; tantum de principiis rerum e quibus
omnia constant videamus quem probet; est enim inter
magnos homines summa dissensio. Princeps Thales 118.1
unus e septem, cui sex reliquos concessisse primas
ferunt, ex aqua dixit constare omnia. at hoc Anaxi-
mandro populari et sodali suo non persuasit; is enim
infinitatem naturae dixit esse e qua omnia gigneren- 5
tur. post eius auditor Anaximenes infinitum aera,
sed ea quae ex eo orerentur definita; gigni autem
terram aquam ignem, tum ex iis omnia. Anaxagoras
materiam infinitam, sed ex ea particulas similes inter
se minutas, eas primum confusas postea in ordinem 10
adductas mente divina. Xenophanes paulo etiam anti-
quior unum esse omnia, neque id esse mutabile, et
id esse deum neque natum umquam et sempiternum,
conglobata figura. Parmenides ignem qui moveat, ter-
ram quae ab eo formetur. Leucippus plenum et inane. 15
Democritus huic in hoc similis, uberior in ceteris.
Empedocles haec pervolgata et nota quattuor. Hera-
clitus ignem. Melissus hoc quod esset infinitum et
inmutabile et fuisse semper et fore. Plato ex ma-
teria in se omnia recipiente mundum factum esse 20
censet a deo sempiternum. Pythagorei e numeris et
mathematicorum initiis proficisci volunt omnia. Ex
is eliget vester sapiens unum aliquem credo quem
sequatur, ceteri tot viri et tanti repudiati ab eo con-
demnatique discedent. quamcumque vero sententiam 119.1
probaverit eam sic animo conprensam habebit ut ea
quae sensibus, nec magis adprobabit nunc lucere quam,
quoniam Stoicus est, hunc mundum esse sapientem,
habere mentem quae et se et ipsum fabricata sit et 5
omnia moderetur moveat regat; erit ei persuasum
etiam solem lunam stellas omnes terram mare deos
esse, quod quaedam animalis intellegentia per omnia
ea permanet et transeat; fore tamen aliquando ut om-
nis hic mundus ardore deflagret. sint ista vera (vides 10
enim iam me fateri aliquid esse veri), conprendi ea
tamen et percipi nego. cum enim tuus iste Stoicus
sapiens syllabatim tibi ista dixerit, veniet flumen ora-
tionis aureum fundens Aristoteles qui illum desipere
dicat; neque enim ortum esse umquam mundum, quod 15
nulla fuerit novo consilio inito tam praeclari operis
inceptio, et ita esse eum undique aptum ut nulla vis
tantos queat motus mutationemque moliri, nulla se-
nectus diuturnitate temporum existere ut hic ornatus
umquam dilapsus occidat. tibi hoc repudiare, illud 20
autem superius sicut caput et famam tuam defendere
necesse erit: mihi ne ut dubitem quidem relinquatur?
ut omittam levitatem temere adsentientium, quanti 120.1
libertas ipsa aestimanda est non mihi necesse esse
quod tibi est. <quaero enim> cur deus, omnia nostra
causa cum faceret (sic enim vultis), tantam vim natri-
cum viperarumque fecerit, cur mortifera tam multa 5
<ac> perniciosa terra marique disperserit. negatis haec
tam polite tamque subtiliter effici potuisse sine divina
aliqua sollertia; cuius quidem vos maiestatem dedu-
citis usque ad apium formicarumque perfectionem, ut
etiam inter deos Myrmecides aliquis minutorum opus- 10
culorum fabricator fuisse videatur. Negas sine deo 121.1
posse quicquam: ecce tibi e transverso Lampsacenus
Strato, qui det isti deo inmunitatem—magni quidem
muneris; sed cum sacerdotes deorum vacationem ha-
beant, quanto est aequius habere ipsos deos—: negat 5
opera deorum se uti ad fabricandum mundum, quae-
cumque sint docet omnia effecta esse natura, nec ut
ille qui asperis et levibus et hamatis uncinatisque cor-
poribus concreta haec esse dicat interiecto inani: som-
nia censet haec esse Democriti non docentis sed optan- 10
tis, ipse autem singulas mundi partes persequens quid-
quid aut sit aut fiat naturalibus fieri aut factum esse
docet ponderibus et motibus. ne ille et deum opere
magno liberat et me timore. quis enim potest, cum
existimet curari se a deo, non et dies et noctes divi- 15
num numen horrere et si quid adversi acciderit, quod
cui non accidit, extimescere ne id iure evenerit? nec
Stratoni tamen adsentior nec vero tibi; modo hoc modo
illud probabilius videtur. Latent ista omnia Luculle 122.1
crassis occultata et circumfusa tenebris, ut nulla acies
humani ingenii tanta sit, quae penetrare in caelum,
terram intrare possit. Corpora nostra non novimus,
qui sint situs partium, quam vim quaeque pars habeat 5
ignoramus; itaque medici ipsi, quorum intererat ea
nosse, aperuerunt ut viderentur, nec eo tamen aiunt
empirici notiora esse illa, quia possit fieri ut pate-
facta et detecta mutentur. sed ecquid nos eodem modo
rerum naturas persecare aperire dividere possumus, 10
ut videamus terra penitusne defixa sit et quasi radi-
cibus suis haereat an media pendeat. Habitari ait 123.1
Xenophanes in luna, eamque esse terram multarum
urbium et montium: portenta videntur; sed tamen nec
ille qui dixit iurare posset ita se rem habere, neque
ego non <ita. Vos> [enim] etiam dicitis esse e re- 5
gione nobis, e contraria parte terrae qui adversis vesti-
giis stent contra nostra vestigia, quos ἀντίποδας voca-
tis: cur mihi magis suscensetis qui ista non aspernor
quam is qui cum audiunt desipere vos arbitrantur?
Hicetas Syracosius, ut ait Theophrastus, caelum solem 10
lunam stellas supera denique omnia stare censet, ne-
que praeter terram rem ullam in mundo moveri; quae
cum circum axem se summa celeritate convertat et
torqueat, eadem effici omnia quasi stante terra caelum
moveretur. atque hoc etiam Platonem in Timaeo di- 15
cere quidam arbitrantur, sed paulo obscurius. Quid
tu Epicure, loquere: putas solem esse tantulum?
"Egone? nobis quidem * * tantum". Et vos ab illo in-
ridemini et ipsi illum vicissim eluditis. liber igitur
a tali inrisione Socrates, liber Aristo Chius qui nihil 20
istorum sciri putat posse. Sed redeo ad animum et 124.1
corpus. satisne tandem ea nota sunt nobis, quae ner-
vorum natura sit quae venarum? tenemusne quid sit
animus ubi sit, denique sitne an ut Dicaearcho visum
est ne sit quidem ullus; si est, trisne partes habeat 5
ut Platoni placuit, rationis irae cupiditatis, an sim-
plex unusque sit; si simplex, utrum sit ignis an anima
an sanguis an ut Xenocrates numerus nullo corpore,
quod intellegi quale sit vix potest; et quidquid est,
mortale. sit an aeternum, nam utramque in partem 10
multa dicuntur. horum aliquid vestro sapienti certum
videtur, nostro ne quid maxime quidem probabile sit
occurrit; ita sunt in plerisque contrariarum rationum
paria momenta. Sin agis verecundius et me accusas 125.1
non quod tuis rationibus non adsentiar sed quod nul-
lis, vincam animum cuique adsentiar deligam—quem
potissimum, quem? Democritum; semper enim ut sci-
tis studiosus nobilitatis fui. urgebor iam omnium ves- 5
trum convicio: "tune aut inane quicquam putes esse,
cum ita conpleta et conferta sint omnia, <ut> et quod
movebitur <corpus> * * corporum cedat et qua quid-
que cesserit aliud ilico subsequatur, aut atomos ullas,
e quibus quidquid efficiatur illarum sit dissimillimum, 10
aut sine aliqua mente rem ullam effici posse praecla-
ram; et, cum in uno mundo ornatus hic tam sit mira-
bilis, innumerabilis supra infra dextra sinistra ante
post alios dissimiles alios eiusdem modi mundos esse;
et ut nos nunc simus ad Baulos Puteolosque videamus 15
sic innumerabiles paribus in locis esse isdem nomi-
nibus honoribus rebus gestis ingeniis formis aeta-
tibus isdem de rebus disputantes; et, si nunc aut si
etiam dormientes aliquid animo videre videamur, ima-
gines extrinsecus in animos nostros per corpus inrum- 20
pere. tu vero ista ne asciveris neve fueris commen-
ticiis rebus adsensus; nihil sentire est melius quam
tam prava sentire." Non ergo id agitur ut aliquid 126.1
adsensu meo comprobem, <sed ut eadem> quae tu
vide ne inpudenter etiam postules non solum adro-
ganter, praesertim cum ista tua mihi ne probabilia
quidem videantur. nec enim divinationem quam pro- 5
batis ullam esse arbitror, fatumque illud esse quo
omnia contineri dicitis contemno; ne exaedificatum
quidem hunc mundum divino consilio existimo. Atque
haud scio an ita sit; sed cur rapior in invidiam?
licetne per vos nescire quod nescio, an Stoicis ipsis 10
inter se disceptare, cum is non licebit? Zenoni et
reliquis fere Stoicis aether videtur summus deus, mente
praeditus qua omnia regantur; Cleanthes, qui quasi
maiorum est gentium Stoicus, Zenonis auditor, solem
dominari et rerum potiri putat: ita cogimur dissen- 15
sione sapientium dominum nostrum ignorare, quippe
qui nesciamus soli an aetheri serviamus. Solis autem
magnitudinem (ipse enim hic radiatus me intueri vide-
tur admonens ut crebro faciam mentionem sui)
vos ergo huius magnitudinem quasi decempeda per- 20
mensi refertis; ego me, quasi malis architectis, men-
surae vestrae nego credere: dubium est uter nostrum
sit, leviter ut dicam, verecundior? Nec tamen istas 127.1
quaestiones physicorum exterminandas puto. est enim
animorum ingeniorumque naturale quoddam quasi pa-
bulum consideratio contemplatioque naturae: erigi-
mur, altiores fieri videmur, humana despicimus cogi- 5
tantesque supera atque caelestia haec nostra ut exigua
et minima contemnimus. indagatio ipsa rerum cum
maximarum tum etiam occultissimarum habet oblecta-
tionem; si vero aliquid occurrit quod veri simile vi-
deatur, humanissima conpletur animus voluptate. 10
quaeret igitur haec et vester sapiens et hic noster, sed 128.1
vester ut adsentiatur credat adfirmet, noster ut verea-
tur temere opinari praeclareque agi secum putet si in
eius modi rebus veri simile quod sit invenerit.