In tres igitur partes et a plerisque et a vobismet
|
116.1
|
ipsis distributa sapientia est. Primum ergo si placet
|
|
quae de natura rerum sint quaesita videamus—vel,
|
|
ut illud ante: estne quisquam tanto inflatus errore
|
|
ut sibi se illa scire persuaserit? non quaero rationes
|
5
|
eas quae ex coniectura pendent, quae disputationibus
|
|
huc et illuc trahuntur, nullam adhibent persuadendi
|
|
necessitatem; geometrae provideant, qui se profiten-
|
|
tur non persuadere sed cogere, et qui omnia vobis
|
|
quae describunt probant. non quaero ex his illa initia
|
10
|
mathematicorum, quibus non concessis digitum pro-
|
|
gredi non possunt, punctum esse quod magnitudinem
|
|
nullam habeat, extremitatem et quasi libramentum in
|
|
quo nulla omnino crassitudo sit, liniamentum <longi-
|
|
tudinem> sine ulla latitudine * * carentem. haec cum
|
15
|
vera esse concessero, si adigam ius iurandum sapien-
|
|
tem, nec prius quam Archimedes eo inspectante ra-
|
|
tiones omnes descripserit eas quibus efficitur multis
|
|
partibus solem maiorem esse quam terram, iuraturum
|
|
putas? si fecerit, solem ipsum, quem deum censet
|
20
|
esse, contempserit. Quod si geometricis rationibus
|
117.1
|
non est crediturus, quae vim adferunt in docendo vos
|
|
ipsi ut dicitis, ne ille longe aberit ut argumentis credat
|
|
philosophorum—aut si est crediturus, quorum potissi-
|
|
mum? omnia enim physicorum licet explicare, sed
|
5
|
longum est; quaero tamen quem sequatur. finge ali-
|
|
quem nunc fieri sapientem, nondum esse; quam po-
|
|
tissimum sententiam [melius] eliget <et> disciplinam?
|
|
etsi quamcumque eliget insipiens eliget; sed sit in-
|
|
genio divino: quem unum e physicis potissimum pro-
|
10
|
babit? nec plus uno poterit. Non persequor quaestio-
|
|
nes infinitas; tantum de principiis rerum e quibus
|
|
omnia constant videamus quem probet; est enim inter
|
|
magnos homines summa dissensio. Princeps Thales
|
118.1
|
unus e septem, cui sex reliquos concessisse primas
|
|
ferunt, ex aqua dixit constare omnia. at hoc Anaxi-
|
|
mandro populari et sodali suo non persuasit; is enim
|
|
infinitatem naturae dixit esse e qua omnia gigneren-
|
5
|
tur. post eius auditor Anaximenes infinitum aera,
|
|
sed ea quae ex eo orerentur definita; gigni autem
|
|
terram aquam ignem, tum ex iis omnia. Anaxagoras
|
|
materiam infinitam, sed ex ea particulas similes inter
|
|
se minutas, eas primum confusas postea in ordinem
|
10
|
adductas mente divina. Xenophanes paulo etiam anti-
|
|
quior unum esse omnia, neque id esse mutabile, et
|
|
id esse deum neque natum umquam et sempiternum,
|
|
conglobata figura. Parmenides ignem qui moveat, ter-
|
|
ram quae ab eo formetur. Leucippus plenum et inane.
|
15
|
Democritus huic in hoc similis, uberior in ceteris.
|
|
Empedocles haec pervolgata et nota quattuor. Hera-
|
|
clitus ignem. Melissus hoc quod esset infinitum et
|
|
inmutabile et fuisse semper et fore. Plato ex ma-
|
|
teria in se omnia recipiente mundum factum esse
|
20
|
censet a deo sempiternum. Pythagorei e numeris et
|
|
mathematicorum initiis proficisci volunt omnia. Ex
|
|
is eliget vester sapiens unum aliquem credo quem
|
|
sequatur, ceteri tot viri et tanti repudiati ab eo con-
|
|
demnatique discedent. quamcumque vero sententiam
|
119.1
|
probaverit eam sic animo conprensam habebit ut ea
|
|
quae sensibus, nec magis adprobabit nunc lucere quam,
|
|
quoniam Stoicus est, hunc mundum esse sapientem,
|
|
habere mentem quae et se et ipsum fabricata sit et
|
5
|
omnia moderetur moveat regat; erit ei persuasum
|
|
etiam solem lunam stellas omnes terram mare deos
|
|
esse, quod quaedam animalis intellegentia per omnia
|
|
ea permanet et transeat; fore tamen aliquando ut om-
|
|
nis hic mundus ardore deflagret. sint ista vera (vides
|
10
|
enim iam me fateri aliquid esse veri), conprendi ea
|
|
tamen et percipi nego. cum enim tuus iste Stoicus
|
|
sapiens syllabatim tibi ista dixerit, veniet flumen ora-
|
|
tionis aureum fundens Aristoteles qui illum desipere
|
|
dicat; neque enim ortum esse umquam mundum, quod
|
15
|
nulla fuerit novo consilio inito tam praeclari operis
|
|
inceptio, et ita esse eum undique aptum ut nulla vis
|
|
tantos queat motus mutationemque moliri, nulla se-
|
|
nectus diuturnitate temporum existere ut hic ornatus
|
|
umquam dilapsus occidat. tibi hoc repudiare, illud
|
20
|
autem superius sicut caput et famam tuam defendere
|
|
necesse erit: mihi ne ut dubitem quidem relinquatur?
|
|
ut omittam levitatem temere adsentientium, quanti
|
120.1
|
libertas ipsa aestimanda est non mihi necesse esse
|
|
quod tibi est. <quaero enim> cur deus, omnia nostra
|
|
causa cum faceret (sic enim vultis), tantam vim natri-
|
|
cum viperarumque fecerit, cur mortifera tam multa
|
5
|
<ac> perniciosa terra marique disperserit. negatis haec
|
|
tam polite tamque subtiliter effici potuisse sine divina
|
|
aliqua sollertia; cuius quidem vos maiestatem dedu-
|
|
citis usque ad apium formicarumque perfectionem, ut
|
|
etiam inter deos Myrmecides aliquis minutorum opus-
|
10
|
culorum fabricator fuisse videatur. Negas sine deo
|
121.1
|
posse quicquam: ecce tibi e transverso Lampsacenus
|
|
Strato, qui det isti deo inmunitatem—magni quidem
|
|
muneris; sed cum sacerdotes deorum vacationem ha-
|
|
beant, quanto est aequius habere ipsos deos—: negat
|
5
|
opera deorum se uti ad fabricandum mundum, quae-
|
|
cumque sint docet omnia effecta esse natura, nec ut
|
|
ille qui asperis et levibus et hamatis uncinatisque cor-
|
|
poribus concreta haec esse dicat interiecto inani: som-
|
|
nia censet haec esse Democriti non docentis sed optan-
|
10
|
tis, ipse autem singulas mundi partes persequens quid-
|
|
quid aut sit aut fiat naturalibus fieri aut factum esse
|
|
docet ponderibus et motibus. ne ille et deum opere
|
|
magno liberat et me timore. quis enim potest, cum
|
|
existimet curari se a deo, non et dies et noctes divi-
|
15
|
num numen horrere et si quid adversi acciderit, quod
|
|
cui non accidit, extimescere ne id iure evenerit? nec
|
|
Stratoni tamen adsentior nec vero tibi; modo hoc modo
|
|
illud probabilius videtur. Latent ista omnia Luculle
|
122.1
|
crassis occultata et circumfusa tenebris, ut nulla acies
|
|
humani ingenii tanta sit, quae penetrare in caelum,
|
|
terram intrare possit. Corpora nostra non novimus,
|
|
qui sint situs partium, quam vim quaeque pars habeat
|
5
|
ignoramus; itaque medici ipsi, quorum intererat ea
|
|
nosse, aperuerunt ut viderentur, nec eo tamen aiunt
|
|
empirici notiora esse illa, quia possit fieri ut pate-
|
|
facta et detecta mutentur. sed ecquid nos eodem modo
|
|
rerum naturas persecare aperire dividere possumus,
|
10
|
ut videamus terra penitusne defixa sit et quasi radi-
|
|
cibus suis haereat an media pendeat. Habitari ait
|
123.1
|
Xenophanes in luna, eamque esse terram multarum
|
|
urbium et montium: portenta videntur; sed tamen nec
|
|
ille qui dixit iurare posset ita se rem habere, neque
|
|
ego non <ita. Vos> [enim] etiam dicitis esse e re-
|
5
|
gione nobis, e contraria parte terrae qui adversis vesti-
|
|
giis stent contra nostra vestigia, quos ἀντίποδας voca-
|
|
tis: cur mihi magis suscensetis qui ista non aspernor
|
|
quam is qui cum audiunt desipere vos arbitrantur?
|
|
Hicetas Syracosius, ut ait Theophrastus, caelum solem
|
10
|
lunam stellas supera denique omnia stare censet, ne-
|
|
que praeter terram rem ullam in mundo moveri; quae
|
|
cum circum axem se summa celeritate convertat et
|
|
torqueat, eadem effici omnia quasi stante terra caelum
|
|
moveretur. atque hoc etiam Platonem in Timaeo di-
|
15
|
cere quidam arbitrantur, sed paulo obscurius. Quid
|
|
tu Epicure, loquere: putas solem esse tantulum?
|
|
"Egone? nobis quidem * * tantum". Et vos ab illo in-
|
|
ridemini et ipsi illum vicissim eluditis. liber igitur
|
|
a tali inrisione Socrates, liber Aristo Chius qui nihil
|
20
|
istorum sciri putat posse. Sed redeo ad animum et
|
124.1
|
corpus. satisne tandem ea nota sunt nobis, quae ner-
|
|
vorum natura sit quae venarum? tenemusne quid sit
|
|
animus ubi sit, denique sitne an ut Dicaearcho visum
|
|
est ne sit quidem ullus; si est, trisne partes habeat
|
5
|
ut Platoni placuit, rationis irae cupiditatis, an sim-
|
|
plex unusque sit; si simplex, utrum sit ignis an anima
|
|
an sanguis an ut Xenocrates numerus nullo corpore,
|
|
quod intellegi quale sit vix potest; et quidquid est,
|
|
mortale. sit an aeternum, nam utramque in partem
|
10
|
multa dicuntur. horum aliquid vestro sapienti certum
|
|
videtur, nostro ne quid maxime quidem probabile sit
|
|
occurrit; ita sunt in plerisque contrariarum rationum
|
|
paria momenta. Sin agis verecundius et me accusas
|
125.1
|
non quod tuis rationibus non adsentiar sed quod nul-
|
|
lis, vincam animum cuique adsentiar deligam—quem
|
|
potissimum, quem? Democritum; semper enim ut sci-
|
|
tis studiosus nobilitatis fui. urgebor iam omnium ves-
|
5
|
trum convicio: "tune aut inane quicquam putes esse,
|
|
cum ita conpleta et conferta sint omnia, <ut> et quod
|
|
movebitur <corpus> * * corporum cedat et qua quid-
|
|
que cesserit aliud ilico subsequatur, aut atomos ullas,
|
|
e quibus quidquid efficiatur illarum sit dissimillimum,
|
10
|
aut sine aliqua mente rem ullam effici posse praecla-
|
|
ram; et, cum in uno mundo ornatus hic tam sit mira-
|
|
bilis, innumerabilis supra infra dextra sinistra ante
|
|
post alios dissimiles alios eiusdem modi mundos esse;
|
|
et ut nos nunc simus ad Baulos Puteolosque videamus
|
15
|
sic innumerabiles paribus in locis esse isdem nomi-
|
|
nibus honoribus rebus gestis ingeniis formis aeta-
|
|
tibus isdem de rebus disputantes; et, si nunc aut si
|
|
etiam dormientes aliquid animo videre videamur, ima-
|
|
gines extrinsecus in animos nostros per corpus inrum-
|
20
|
pere. tu vero ista ne asciveris neve fueris commen-
|
|
ticiis rebus adsensus; nihil sentire est melius quam
|
|
tam prava sentire." Non ergo id agitur ut aliquid
|
126.1
|
adsensu meo comprobem, <sed ut eadem> quae tu
|
|
vide ne inpudenter etiam postules non solum adro-
|
|
ganter, praesertim cum ista tua mihi ne probabilia
|
|
quidem videantur. nec enim divinationem quam pro-
|
5
|
batis ullam esse arbitror, fatumque illud esse quo
|
|
omnia contineri dicitis contemno; ne exaedificatum
|
|
quidem hunc mundum divino consilio existimo. Atque
|
|
haud scio an ita sit; sed cur rapior in invidiam?
|
|
licetne per vos nescire quod nescio, an Stoicis ipsis
|
10
|
inter se disceptare, cum is non licebit? Zenoni et
|
|
reliquis fere Stoicis aether videtur summus deus, mente
|
|
praeditus qua omnia regantur; Cleanthes, qui quasi
|
|
maiorum est gentium Stoicus, Zenonis auditor, solem
|
|
dominari et rerum potiri putat: ita cogimur dissen-
|
15
|
sione sapientium dominum nostrum ignorare, quippe
|
|
qui nesciamus soli an aetheri serviamus. Solis autem
|
|
magnitudinem (ipse enim hic radiatus me intueri vide-
|
|
tur admonens ut crebro faciam mentionem sui)
|
|
vos ergo huius magnitudinem quasi decempeda per-
|
20
|
mensi refertis; ego me, quasi malis architectis, men-
|
|
surae vestrae nego credere: dubium est uter nostrum
|
|
sit, leviter ut dicam, verecundior? Nec tamen istas
|
127.1
|
quaestiones physicorum exterminandas puto. est enim
|
|
animorum ingeniorumque naturale quoddam quasi pa-
|
|
bulum consideratio contemplatioque naturae: erigi-
|
|
mur, altiores fieri videmur, humana despicimus cogi-
|
5
|
tantesque supera atque caelestia haec nostra ut exigua
|
|
et minima contemnimus. indagatio ipsa rerum cum
|
|
maximarum tum etiam occultissimarum habet oblecta-
|
|
tionem; si vero aliquid occurrit quod veri simile vi-
|
|
deatur, humanissima conpletur animus voluptate.
|
10
|
quaeret igitur haec et vester sapiens et hic noster, sed
|
128.1
|
vester ut adsentiatur credat adfirmet, noster ut verea-
|
|
tur temere opinari praeclareque agi secum putet si in
|
|
eius modi rebus veri simile quod sit invenerit.
|
|