PARADOXON V.
Ὅτι μόνος ὁ σοφὸς ἐλεύθερος καὶ πᾶς ἄφρων δοῦλος.
  Laudetur vero hic imperator aut etiam appelletur 5.33.1
aut hoc nomine dignus putetur! Quo modo aut cui
tandem hic libero imperabit, qui non potest cupiditati-
bus suis imperare? Refrenet primum libidines, spernat
voluptates, iracundiam teneat, coërceat avaritiam, cete- 5
ras animi labes repellat, tum incipiat aliis imperare,
cum ipse improbissimis dominis, dedecori ac turpitu-
dini, parere desierit; dum quidem his oboediet, non
modo imperator, sed liber habendus omnino non erit.
Praeclare enim est hoc usurpatum a doctissimis (quo- 10
rum ego auctoritate non uterer, si mihi apud aliquos
agrestes haec habenda esset oratio; cum vero apud
prudentissimos loquar, quibus haec inaudita non sint,
cur ego simulem me, si quid in his studiis operae
posuerim, perdidisse?) dictum est igitur ab eruditissi- 15
mis viris nisi sapientem liberum esse neminem. Quid 34.1
est enim libertas? Potestas vivendi, ut velis. Quis
igitur vivit, ut volt, nisi qui recte vivit? qui gaudet
officio, cui vivendi via considerata atque provisa est,
qui ne legibus quidem propter metum paret, sed eas 5
sequitur et colit, quia id salutare esse maxime iudicat,
qui nihil dicit, nihil facit, nihil cogitat denique nisi
libenter ac libere, cuius omnia consilia resque omnes,
quas gerit, ab ipso proficiscuntur eodemque referun-
tur, nec est ulla res, quae plus apud eum polleat 10
quam ipsius voluntas atque iudicium; cui quidem
etiam, quae vim habere maximam dicitur, Fortuna
ipsa cedit, si, ut sapiens poëta dixit, 'suis ea cuique
fingitur moribus.' Soli igitur hoc contingit sa-
pienti, ut nihil faciat invitus, nihil dolens, nihil coac- 15
tus. Quod etsi ita esse pluribus verbis disserendum 35.1
est, illud tamen et breve et confitendum est, nisi qui
ita sit adfectus, esse liberum neminem. Igitur omnes
improbi servi. Nec hoc tam re est quam dictu in-
opinatum atque mirabile. Non enim ita dicunt eos 5
esse servos, ut mancipia, quae sunt dominorum facta
nexo aut aliquo iure civili, sed, si servitus sit, sicut est,
oboedientia fracti animi et abiecti et arbitrio carentis
suo, quis neget omnes leves, omnes cupidos, omnes deni-
que improbos esse servos? An ille mihi liber, cui 36.1
mulier imperat, cui leges imponit, praescribit, iubet,
vetat, quod videtur? qui nihil imperanti negare potest,
nihil recusare audet? Poscit, dandum est; vocat, ve-
niendum est; eicit, abeundum; minatur, extimescendum. 5
Ego vero istum non modo servum, sed nequissimum
servum, etiamsi in amplissima familia natus sit, appel-
landum puto. Atque in pari stultitia sunt, quos signa,
quos tabulae, quos caelatum argentum, quos Corinthia
opera, quos aedificia magnifica nimio opere delectant. 10
'At sumus', inquit, 'principes civitatis.' Vos vero ne
conservorum quidem vestrorum principes estis. Sed 37.1
ut in magna familia sunt alii lautiores, ut sibi viden-
tur, servi, sed tamen servi, ut atrienses, at qui tractant
ista, qui tergent, qui ungunt, qui verrunt, qui spargunt,
non honestissimum locum servitutis tenent, sic in civi- 5
tate, qui se istarum rerum cupiditatibus dediderunt,
ipsius servitutis locum paene infimum obtinent. 'Magna',
inquit, 'bella gessi, magnis imperiis et provinciis prae-
fui.' Gere igitur animum laude dignum. Aëtionis ta-
bula te stupidum detinet aut signum aliquod Polycleti. 10
Mitto, unde sustuleris, quo modo habeas; intuentem
te, admirantem, clamores tollentem cum video, servum
esse ineptiarum omnium iudico. 'Nonne igitur sunt 38.1
illa festiva?' Sunt (nam nos quoque oculos eruditos
habemus); sed, obsecro te, ita venusta habeantur ista,
non ut vincla virorum sint, sed ut oblectamenta puero-
rum. Quid enim censes? si L. Mummius aliquem isto- 5
rum videret matellionem Corinthium cupidissime trac-
tantem, cum ipse totam Corinthum contempsisset, utrum
illum civem excellentem an atriensem diligentem pu-
taret? Revivescat M'. Curius aut eorum aliquis, quo-
rum in villa ac domo nihil splendidum, nihil ornatum 10
fuit praeter ipsos, et videat aliquem summis populi
beneficiis usum barbatulos mullos exceptantem de pi-
scina et pertractantem et murenarum copia glorian-
tem, nonne hunc hominem ita servum iudicet, ut ne
in familia quidem dignum maiore aliquo negotio putet? 15
An eorum servitus dubia est, qui cupiditate peculii 39.1
nullam condicionem recusant durissimae servitutis?
Hereditatis spes quid iniquitatis in serviendo non
suscipit? quem nutum locupletis orbi senis non obser-
vat? loquitur ad voluntatem; quicquid denunciatum 5
est, facit, adsectatur, adsidet, muneratur. Quid horum
est liberi? quid denique servi non inertis? Quid? 40.1
iam illa cupiditas, quae videtur esse liberalior, hono-
ris, imperii, provinciarum, quam dura est domina,
quam imperiosa, quam vehemens! Cethego, homini
non probatissimo, servire coëgit eos, qui sibi esse 5
amplissimi videbantur, munera mittere, noctu venire
domum ad eum, precari, denique supplicare. Quae
servitus est, si haec libertas existimari potest? Quid?
cum cupiditatis dominatus excessit et alius est do-
minus exortus ex conscientia peccatorum, timor, quam 10
est illa misera, quam dura servitus! Adulescentibus
paulo loquacioribus est serviendum, omnes, qui ali-
quid scire videntur, tamquam domini timentur. Iudex
vero quantum habet dominatum! quo timore nocentes
adficit! An non est omnis metus servitus? Quid 41.1
valet igitur illa eloquentissimi viri, L. Crassi, copiosa
magis quam sapiens oratio: 'Eripite nos ex servi-
tute'? Quae est ista servitus tam claro homini tam-
que nobili? Omnis animi debilitati et humilis et 5
fracti timiditas servitus est. 'Nolite sinere nos cui-
quam servire.' In libertatem vindicari volt? Minime;
quid enim adiungit? 'Nisi vobis universis.' Domi-
num mutare, non liber esse volt. 'Quibus et possu-
mus et debemus.' Nos vero, siquidem animo excelso 10
et alto et virtutibus exaggerato sumus, nec debemus
nec possumus; tu posse te dicito, quoniam quidem
potes, debere ne dixeris, quoniam nihil quisquam de-
bet, nisi quod est turpe non reddere. Sed haec hacte-
nus. Ille videat, quo modo imperator esse possit, 15
cum eum ne liberum quidem esse ratio et veritas
ipsa convincat.