Sed ut ad propositum—de dolore enim cum dicere- 2.104.1
mus, ad istam epistulam delati sumus—, nunc totum
illud concludi sic licet: qui in summo malo est, is tum,
cum in eo est, non est beatus; sapiens autem semper
beatus est et est aliquando in dolore; non est igitur 5
summum malum dolor.
  Iam illud quale tandem est, bona praeterita non ef-
fluere sapienti, mala meminisse non oportere? primum
in nostrane potestate est, quid meminerimus? Themi-
stocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem 10
memoriae polliceretur, 'Oblivionis', inquit, 'mallem. Nam
memini etiam quae nolo, oblivisci non possum quae
volo.' Magno hic ingenio, sed res se tamen sic habet, 105.1
ut nimis imperiosi philosophi sit vetare meminisse. vide
ne ista sint Manliana vestra aut maiora etiam, si im-
peres quod facere non possim. quid, si etiam iucunda
memoria est praeteritorum malorum? ut proverbia non 5
nulla veriora sint quam vestra dogmata. vulgo enim
dicitur: 'Iucundi acti labores', nec male Euripides—
concludam, si potero, Latine; Graecum enim hunc ver-
sum nostis omnes—: 'Suavís laborum est praeteritorum
mémoria.' Sed ad bona praeterita redeamus. quae si 10
a vobis talia dicerentur, qualibus Caius Marius uti po-
terat, ut expulsus, egens, in palude demersus tropaeo-
rum recordatione levaret dolorem suum, audirem et plane
probarem. nec enim absolvi beata vita sapientis neque
ad exitum perduci poterit, si prima quaeque bene ab 15
eo consulta atque facta ipsius oblivione obruentur. sed 106.1
vobis voluptatum perceptarum recordatio vitam beatam
facit, et quidem corpore perceptarum. nam si quae sunt
aliae, falsum est omnis animi voluptates esse e corporis
societate. corporis autem voluptas si etiam praeterita 5
delectat, non intellego, cur Aristoteles Sardanapalli epi-
gramma tantopere derideat, in quo ille rex Syriae glo-
rietur se omnis secum libidinum voluptates abstulisse.
Quod enim ne vivus quidem, inquit, diutius sen-
tire poterat, quam dum fruebatur, quo modo 10
id potuit mortuo permanere? effluit igitur voluptas
corporis et prima quaeque avolat saepiusque relin-
quit causam paenitendi quam recordandi. itaque bea-
tior Africanus cum patria illo modo loquens: 'Desine,
Roma, tuos hostes' reliquaque praeclare: 'Nam tibi 15
moenimenta mei peperere labores.' Laboribus hic prae-
teritis gaudet, tu iubes voluptatibus, et hic se ad ea
revocat, e quibus nihil umquam rettulerit ad corpus,
tu totus haeres in corpore.