Quid? illa vis quae tandem est quae investigat oc- 1.62.1
culta, quae inventio atque excogitatio dicitur? ex
hacne tibi terrena mortalique natura et caduca con-
creta ea videtur? aut qui primus, quod summae sapien-
tiae Pythagorae visum est, omnibus rebus imposuit 5
nomina? aut qui dissipatos homines congregavit et
ad societatem vitae convocavit, aut qui sonos vocis,
qui infiniti videbantur, paucis litterarum notis termi-
navit, aut qui errantium stellarum cursus praegressi-
ones insti[tu]tiones notavit? omnes magni; etiam su- 10
periores, qui fruges, qui vestitum, qui tecta, qui cul-
tum vitae, qui praesidia contra feras invenerunt, a qui-
bus mansuefacti et exculti a necessariis artificiis ad
elegantiora defluximus. nam et auribus oblectatio
magna parta est inventa et temperata varietate et 15
natura sonorum, et astra suspeximus cum ea quae
sunt infixa certis locis, tum illa non re sed vocabulo
errantia, quorum conversiones omnisque motus qui
animo vidit, is docuit similem animum suum eius esse,
qui ea fabricatus esset in caelo. nam cum Archimedes 63.1
lunae solis quinque errantium motus in sphaeram in-
ligavit, effecit idem quod ille, qui in Timaeo mundum
aedificavit, Platonis deus, ut tarditate et celeritate
dissimillimos motus una regeret conversio. quod si 5
in hoc mundo fieri sine deo non potest, ne in sphaera
quidem eosdem motus Archimedes sine divino inge-
nio potuisset imitari. Mihi vero ne haec quidem no- 64.1
tiora et inlustriora carere vi divina videntur, ut ego
aut poëtam grave plenumque carmen sine caelesti
aliquo mentis instinctu putem fundere, aut eloquen-
tiam sine maiore quadam vi fluere abundantem so- 5
nantibus verbis uberibusque sententiis. philosophia
vero, omnium mater artium, quid est aliud nisi, ut
Plato, donum, ut ego, inventum deorum? haec nos
primum ad illorum cultum, deinde ad ius hominum,
quod situm est in generis humani societate, tum ad 10
modestiam magnitudinemque animi erudivit, eadem-
que ab animo tamquam ab oculis caliginem dispulit,
ut omnia supera infera prima ultima media videre-
mus. prorsus haec divina mihi videtur vis, quae tot res 65.1
efficiat et tantas. quid est enim memoria rerum et ver-
borum? quid porro inventio? profecto id, quo ne in
deo quidem quicquam maius intellegi potest. non enim
ambrosia deos aut nectare aut Iuventate pocula mi- 5
nistrante laetari arbitror, nec Homerum audio, qui
Ganymeden ab dis raptum ait propter formam, ut Iovi
bibere ministraret; non iusta causa, cur Laomedonti
tanta fieret iniuria. fingebat haec Homerus et humana
ad deos transferebat: divina mallem ad nos. quae 10
autem divina? vigere, sapere, invenire, meminisse.
ergo animus qui . . . , ut ego dico, divinus est, ut Euripi-
des dicere audet, deus. Et quidem, si deus aut anima
aut ignis est, idem est animus hominis. nam ut illa
natura caelestis et terra vacat et umore, sic utriusque 15
harum rerum humanus animus est expers; sin autem
est quinta quaedam natura, ab Aristotele inducta pri-
mum, haec et deorum est et animorum. Hanc nos sen-
tentiam secuti his ipsis verbis in Consolatione hoc
expressimus: 'Animorum nulla in terris origo inveniri 66.1
potest; nihil enim est in animis mixtum atque concre-
tum aut quod ex terra natum atque fictum esse videa-
tur, nihil ne aut umidum quidem aut flabile aut ig-
neum. his enim in naturis nihil inest, quod vim me- 5
moriae mentis cogitationis habeat, quod et praeterita
teneat et futura provideat et complecti possit praesen-
tia. quae sola divina sunt, nec invenietur umquam,
unde ad hominem venire possint nisi a deo. singularis
est igitur quaedam natura atque vis animi seiuncta 10
ab his usitatis notisque naturis. ita, quicquid est illud,
quod sentit quod sapit quod vivit quod viget, cae-
leste et divinum ob eamque rem aeternum sit necesse
est. nec vero deus ipse, qui intellegitur a nobis, alio
modo intellegi potest nisi mens soluta quaedam et li- 15
bera, segregata ab omni concretione mortali, omnia
sentiens et movens ipsaque praedita motu sempi-
terno. hoc e genere atque eadem e natura est humana
mens.'