Militiam vero—nostram dico, non Spartiatarum, 2.37.1
quorum procedit ad modum <acies> ac tibiam, nec
adhibetur ulla sine anapaestis pedibus hortatio—,
nostri exercitus primum unde nomen habeant, vi-
des; deinde qui labor, quantus agminis: ferre plus di- 5
midiati mensis cibaria, ferre, si quid ad usum velint,
ferre vallum (nam scutum gladium galeam in onere
nostri milites non plus numerant quam umeros lacer-
tos manus: arma enim membra militis esse dicunt; quae
quidem ita geruntur apte, ut, si usus fuerit, abiectis 10
oneribus expeditis armis ut membris pugnare possint).
quid? exercitatio legionum, quid? ille cursus concur-
sus clamor quanti laboris est! ex hoc ille animus in
proeliis paratus ad volnera. adduc pari animo in-
exercitatum militem: mulier videbitur. cur tantum in- 38.1
terest inter novum et veterem exercitum, quantum
experti sumus? aetas tironum plerumque melior, sed
ferre laborem, contemnere volnus consuetudo docet.
quin etiam videmus ex acie efferri saepe saucios, 5
et quidem rudem illum et inexercitatum quamvis levi
ictu ploratus turpissimos edere: at vero ille exerci-
tatus et vetus ob eamque rem fortior medicum modo
requirens, a quo obligetur:
    'O Pátricoles' inquit, 'ad vós adveniens aúxilium et 10
       vestrás manus
    Petó, prius quam oppetó malam pestem mándatam
       hostilí manu,
*
    Neque sánguis ullo pótis est pacto prófluens con- 15
       sístere,
    Si quí sapientiá magis vestra mórs devitarí potest.
    Namque Aésculapi líberorum saúcii opplent pórticus;
    Non pótest accedi.—
       Cérte Eurypylus híc quidem est. hominem 20
       exércitum!'
<non minus autem exercitatum>: ubi tantum luctus 39.1
continuatur, vide quam non flebiliter respondeat, ra-
tionem etiam adferat cur aequo animo sibi feren-
dum sit:
    'Qui álteri exitiúm parat, 5
    Eum scíre oportet síbi paratum, péstem ut partici-
       pét parem.'
abducet Patricoles, credo, ut conlocet in cubili, ut vol-
nus obliget. siquidem homo esset; sed nihil vidi minus.
quaerit enim, quid actum sit: 10
    'Elóquere eloquere, rés Argivum proélio ut se sús-
       tinet.—
    Non pótest ecfari tántum dictis, quántum factis súp-
       petit
    Labóris.' 15
quiesce igitur et volnus alliga. etiamsi Eurypylus pos-
set, non posset Aesopus:
    'Ubi fortuna Hectóris nostram acrem áciem incli-
       natám . . '
et cetera explicat in dolore; sic est enim intemperans 20
militaris in forti viro gloria. ergo haec veteranus
miles facere poterit, doctus vir sapiensque non pote-
rit? ille vero melius, ac non paulo quidem. Sed ad- 40.1
huc de consuetudine exercitationis loquor, nondum de
ratione et sapientia. aniculae saepe inediam biduum
aut triduum ferunt; subduc cibum unum diem athle-
tae: Iovem, Iovem Olympium, eum ipsum, cui se exer- 5
cebit, inplorabit, ferre non posse clamabit. consuetu-
dinis magna vis est: pernoctant venatores in nive in
montibus; uri se patiuntur Indi; pugiles caestibus
contusi ne ingemescunt quidem. sed quid hos, quibus 41.1
Olympiorum victoria consulatus ille antiquus vide-
tur? gladiatores, aut perditi homines aut barbari, quas
plagas perferunt! quo modo illi, qui bene instituti
sunt, accipere plagam malunt quam turpiter vitare! 5
quam saepe apparet nihil eos malle quam vel domino
satis facere vel populo! mittunt etiam volneribus con-
fecti ad dominos, qui quaerant quid velint: si satis
is factum sit, se velle decumbere. quis mediocris
gladiator ingemuit, quis vultum mutavit umquam? 10
quis non modo stetit, verum etiam decubuit turpiter?
quis, cum decubuisset, ferrum recipere iussus collum
contraxit? tantum exercitatio meditatio consuetudo
valet. ergo hoc poterit 'Samnis, spurcus homo, vita
illa dignus locoque'; vir natus ad gloriam ullam par- 15
tem animi tam mollem habebit, quam non meditatione
et ratione conroboret? crudele gladiatorum spectacu-
lum et inhumanum non nullis videri solet, et haud
scio an ita sit, ut nunc fit; cum vero sontes ferro de-
pugnabant, auribus fortasse multae, oculis quidem 20
nulla poterat esse fortior contra dolorem et mortem
disciplina.