Num reliquae quoque perturbationes animi, formi- 3.7.6
dines libidines iracundiae? haec enim fere sunt eius
modi, quae Graeci πάθη appellant; ego poteram 'mor-
bos', et id verbum esset e verbo, sed in consuetudi-
nem nostram non caderet. nam misereri, invidere, ge- 10
stire, laetari, haec omnia morbos Graeci appellant,
motus animi rationi non obtemperantis, nos autem hos
eosdem motus concitati animi recte, ut opinor, per-
turbationes dixerimus, morbos autem non satis usitate,
nisi quid aliud tibi videtur. 15
  Mihi vero isto modo. 8.1
  Haecine igitur cadere in sapientem putas?
  Prorsus existimo.
  Ne ista gloriosa sapientia non magno aestimanda
est, siquidem non multum differt ab insania. 5
  Quid? tibi omnisne animi commotio videtur insania?
  Non mihi quidem soli, sed, id quod admirari saepe
soleo, maioribus quoque nostris hoc ita visum intellego
multis saeculis ante Socratem, a quo haec omnis, quae
est de vita et de moribus, philosophia manavit. 10
  Quonam tandem modo?
  Quia nomen insaniae significat mentis aegrotatio-
nem et morbum, id est insanitatem et aegrotum ani-
mum, quam appellarunt insaniam. (omnis autem per- 9.1
turbationes animi morbos philosophi appellant negant-
que stultum quemquam his morbis vacare. qui autem in
morbo sunt, sani non sunt; et omnium insipientium
animi in morbo sunt: omnes insipientes igitur insa- 5
niunt). sanitatem enim animorum positam in tranquil-
litate quadam constantiaque censebant; his rebus men-
tem vacuam appellarunt insaniam, propterea quod in
perturbato animo sicut in corpore sanitas esse non
posset. nec minus illud acute, quod animi adfectio- 10.1
nem lumine mentis carentem nominaverunt amentiam
eandemque dementiam. ex quo intellegendum est eos
qui haec rebus nomina posuerunt sensisse hoc idem,
quod a Socrate acceptum diligenter Stoici retinuerunt, 5
omnis insipientes esse non sanos. qui est enim ani-
mus in aliquo morbo—morbos autem hos perturbatos
motus, ut modo dixi, philosophi appellant—, non magis
est sanus quam id corpus quod in morbo est. ita fit
ut sapientia sanitas sit animi, insipientia autem quasi 10
insanitas quaedam, quae est insania eademque demen-
tia; multoque melius haec notata sunt verbis Latinis
quam Graecis. quod aliis quoque multis locis reperie- 11.1
tur; sed id alias, nunc, quod instat. totum igitur id
quod quaerimus quid et quale sit, verbi vis ipsa decla-
rat. eos enim sanos quoniam intellegi necesse est, quo-
rum mens motu quasi morbo perturbata nullo sit, qui 5
contra adfecti sint, hos insanos appellari necesse est.
itaque nihil melius, quam quod est in consuetudine ser-
monis Latini, cum exisse ex potestate dicimus eos,
qui ecfrenati feruntur aut libidine aut iracundia—
quamquam ipsa iracundia libidinis est pars; sic enim 10
definitur: iracundia ulciscendi libido—; qui igitur
exisse ex potestate dicuntur, idcirco dicuntur, quia non
sint in potestate mentis, cui regnum totius animi a
natura tributum est. Graeci autem μανίαν unde appel-
lent, non facile dixerim; eam tamen ipsam distingui- 15
mus nos melius quam illi. hanc enim insaniam, quae
iuncta stultitiae patet latius, a furore disiungimus.
Graeci volunt illi quidem, sed parum valent verbo:
quem nos furorem, μελαγχολίαν illi vocant; quasi vero
atra bili solum mens ac non saepe vel iracundia gra- 20
viore vel timore vel dolore moveatur; quo genere Atha-
mantem Alcmaeonem Aiacem Orestem furere dicimus.
qui ita sit adfectus, eum dominum esse rerum suarum
vetant duodecim tabulae; itaque non est scriptum 'si
insanus', sed 'si furiosus escit'. stultitiam enim cen- 25
suerunt constantia, id est sanitate, vacantem posse
tamen tueri mediocritatem officiorum et vitae commu-
nem cultum atque usitatum; furorem autem esse rati
sunt mentis ad omnia caecitatem. quod cum maius
esse videatur quam insania, tamen eius modi est, ut 30
furor in sapientem cadere possit, non possit insania.
sed haec alia quaestio est; nos ad propositum reverta-
mur.