Sed ad hanc opinionem magni mali cum illa etiam 3.61.12
opinio accessit oportere, rectum esse, ad officium per-
tinere ferre illud aegre quod acciderit, tum denique
efficitur illa gravis aegritudinis perturbatio. ex hac 62.1
opinione sunt illa varia et detestabilia genera lugendi:
paedores, muliebres lacerationes genarum, pectoris fe-
minum capitis percussiones; hinc ille Agamemno Ho-
mericus et idem Accianus 'scindens dolore identidem 5
intonsam comam'; in quo facetum illud Bionis, perinde
stultissimum regem in luctu capillum sibi evellere,
quasi calvitio maeror levaretur. Sed haec omnia fa- 63.1
ciunt opinantes ita fieri oportere. itaque et Aeschines in
Demosthenem invehitur, quod is septimo die post filiae
mortem hostias immolavisset. at quam rhetorice, quam
copiose! quas sententias colligit, quae verba contor- 5
quet! ut licere quidvis rhetori intellegas. quae nemo
probaret, nisi insitum illud in animis haberemus, om-
nis bonos interitu suorum quam gravissime maerere
oportere. ex hoc evenit, ut in animi doloribus alii solitu-
dines captent, ut ait Homerus de Bellerophonte: 10
    'Qui miser in campis maerens errabat Aleis
    Ipse suum cor edens, hominum vestigia vitans;'
et Nioba fingitur lapidea propter aeternum, credo, in
luctu silentium, Hecubam autem putant propter animi
acerbitatem quandam et rabiem fingi in canem esse 15
conversam. sunt autem alii, quos in luctu cum ipsa
solitudine loqui saepe delectat, ut illa apud Ennium
nutrix:
    'Cupído cepit míseram nunc me próloqui
    Caelo átque terrae Médeai míserias.' 20
haec omnia recta vera debita putantes faciunt in do- 64.1
lore, maximeque declaratur hoc quasi officii iudicio
fieri, quod, si qui forte, cum se in luctu esse vellent,
aliquid fecerunt humanius aut si hilarius locuti sunt,
revocant se rursus ad maestitiam peccatique se in- 5
simulant, quod dolere intermiserint. pueros vero ma-
tres et magistri castigare etiam solent, nec verbis so-
lum, sed etiam verberibus, si quid in domestico luctu
hilarius ab is factum est aut dictum, plorare cogunt.
Quid? ipsa remissio luctus cum est consecuta intellec- 10
tumque est nihil profici maerendo, nonne res declarat
fuisse totum illud voluntarium? Quid ille Terentianus 65.1
'ipse se poeniens', id est ἑαυτὸν τιμωρούμενος?
    'Decrévi tantispér me minus iniúriae,
    Chremés, meo gnato fácere, dum fiám miser.'
hic decernit, ut miser sit. num quis igitur quicquam 5
decernit invitus? 'malo quidem me quovis dignum de-
putem—' malo se dignum deputat, nisi miser sit. vides
ergo opinionis esse, non naturae malum. Quid, quos res
ipsa lugere prohibet? ut apud Homerum cotidianae
neces interitusque multorum sedationem maerendi ad- 10
ferunt, apud quem ita dicitur:
    'Namque nimis multos atque omni luce cadentis
    Cernimus, ut nemo possit maerore vacare.
    Quo magis est aequum tumulis mandare peremptos
    Firmo animo et luctum lacrimis finire diurnis.' 15
Ergo in potestate est abicere dolorem, cum velis, 66.1
tempori servientem. an est ullum tempus, quoniam
quidem res in nostra potestate est, cui non ponendae
curae <et> aegritudinis causa serviamus? constabat eos,
qui concidentem volneribus Cn. Pompeium vidissent, 5
cum in illo ipso acerbissimo miserrimoque spectaculo
sibi timerent, quod se classe hostium circumfusos vi-
derent, nihil aliud tum egisse, nisi ut remiges hor-
tarentur et ut salutem adipiscerentur fuga; postea-
quam Tyrum venissent, tum adflictari lamentarique 10
coepisse. timor igitur ab his aegritudinem potuit re-
pellere, ratio ab sapienti viro non poterit? Quid est
autem quod plus valeat ad ponendum dolorem, quam
cum est intellectum nil profici et frustra esse suscep-
tum? si igitur deponi potest, etiam non suscipi potest; 15
voluntate igitur et iudicio suscipi aegritudinem confi-
tendum est. Idque indicatur eorum patientia, qui cum 67.1
multa sint saepe perpessi, facilius ferunt quicquid ac-
cidit, obduruisseque iam sese contra fortunam arbi-
trantur, ut ille apud Euripidem:
    'Si míhi nunc tristis prímum inluxissét dies 5
    Nec tam aérumnoso návigavissém salo,
    Essét dolendi caúsa, ut iniecto éculei
    Frenó repente táctu exagitantúr novo;
    Sed iám subactus míseriis optórpui.'
defetigatio igitur miseriarum aegritudines cum faciat 10
leniores, intellegi necesse est non rem ipsam causam
atque fontem esse maeroris. Philosophi summi ne- 68.1
quedum tamen sapientiam consecuti nonne intellegunt
in summo se malo esse? sunt enim insipientes, neque
insipientia ullum maius malum est. neque tamen lu-
gent. quid ita? quia huic generi malorum non adfin- 5
gitur illa opinio, rectum esse et aequum et ad officium
pertinere aegre ferre, quod sapiens non sis, quod idem
adfingimus huic aegritudini, in qua luctus inest, quae
omnium maxuma est. itaque Aristoteles veteres philo- 69.1
sophos accusans, qui existumavissent philosophiam
suis ingeniis esse perfectam, ait eos aut stultissimos aut
gloriosissimos fuisse; sed se videre, quod paucis annis
magna accessio facta esset, brevi tempore philoso- 5
phiam plane absolutam fore. Theophrastus autem mo-
riens accusasse naturam dicitur, quod cervis et corni-
cibus vitam diuturnam, quorum id nihil interesset, ho-
minibus, quorum maxime interfuisset, tam exiguam vi-
tam dedisset; quorum si aetas potuisset esse longin- 10
quior, futurum fuisse ut omnibus perfectis artibus omni
doctrina hominum vita erudiretur. querebatur igitur se
tum, cum illa videre coepisset, extingui. quid? ex cete-
ris philosophis nonne optumus et gravissumus quisque
confitetur multa se ignorare et multa sibi etiam atque 15
etiam esse discenda? neque tamen, cum se in media 70.1
stultitia, qua nihil est peius, haerere intellegant, aegri-
tudine premuntur; nulla enim admiscetur opinio of-
ficiosi doloris. Quid, qui non putant lugendum viris?
qualis fuit Q. Maxumus efferens filium consularem, 5
qualis L. Paulus duobus paucis diebus amissis filiis,
qualis M. Cato praetore designato mortuo filio, quales
reliqui, quos in Consolatione conlegimus. quid hos 71.1
aliud placavit nisi quod luctum et maerorem esse non
putabant viri? ergo id, quod alii rectum opinantes
aegritudini se solent dedere, id hi turpe putantes aegri-
tudinem reppulerunt. ex quo intellegitur non in natura, 5
sed in opinione esse aegritudinem.