Dictum, iudices, est de decumano frumento, dictum de 2.3.188.1
empto, extremum reliquum est de aestimato; quod cum
magnitudine pecuniae tum iniuriae genere quemvis debet
commovere, tum vero eo magis quod ad hoc crimen non
ingeniosa aliqua defensio sed improbissima confessio com- 5
paratur. Nam cum ex senatus consulto et ex legibus
frumentum in cellam ei sumere liceret idque frumentum
senatus ita aestimasset, quaternis HS tritici modium, binis
hordei, iste <hordei> numero ad summam tritici adiecto tritici
modios singulos cum aratoribus denariis ternis aestimavit. 10
Non est in hoc crimen, Hortensi, ne forte ad hoc meditere,
multos saepe viros bonos et fortis et innocentis cum aratori-
bus et cum civitatibus frumentum, in cellam quod sumi
oporteret, aestimasse et pecuniam pro frumento abstulisse.
Scio quid soleat fieri, scio quid liceat; nihil quod antea 15
fuerit in consuetudine bonorum nunc in istius facto repre-
henditur; hoc reprehendo, quod, cum in Sicilia HS binis 189.1
tritici modius esset, ut istius epistula ad te missa declarat,
summum HS ternis, id quod et testimoniis omnium et
tabulis aratorum planum factum antea est, tum iste pro
tritici modiis singulis ternos ab aratoribus denarios exegit; 5
hoc crimen est, ut intellegas non ex aestimatione neque ex
ternis denariis pendere crimen, sed ex coniunctione annonae
atque aestimationis.
  Etenim haec aestimatio nata est initio, iudices, non ex
praetorum aut consulum, sed ex civitatum et aratorum 10
commodo. Nemo enim fuit initio tam impudens qui, cum
frumentum deberetur, pecuniam posceret. Certe hoc ab
aratore primum est profectum, aut ab ea civitate cui im-
perabatur; cum aut frumentum vendidisset aut servare
vellet aut in eum locum quo imperabatur portare nollet, 15
petivit in benefici loco et gratiae ut sibi pro frumento
quanti frumentum esset dare liceret. Ex huiusce modi
principio atque ex liberalitate et accommodatione magi-
stratuum consuetudo aestimationis introducta est. Secuti 190.1
sunt avariores magistratus, qui tamen in avaritia sua non
solum viam quaestus invenerunt, verum etiam exitum ac
rationem defensionis. Instituerunt semper in ultima ac
difficillima ad portandum loca frumentum imperare, ut 5
vecturae difficultate ad quam vellent aestimationem per-
venirent. In hoc genere facilior est existimatio quam
reprehensio, ideo quod eum qui hoc facit avarum possumus
existimare, crimen in eo constituere non tam facile possumus,
quod videtur concedendum magistratibus nostris esse ut iis 10
quo loco velint frumentum accipere liceat. Itaque hoc est
quod multi fortasse fecerunt, sed ita multi ut ii quos inno-
centissimos meminimus aut audivimus non fecerint.