Atque utinam posset aliqua ratione hoc crimen quam- 2.3.224.10
vis falsa, modo humana atque usitata defendere: minore
periculo vestro, minore periculo provinciarum omnium
iudicaretis. Negaret hac aestimatione se usum, vos id
credidissetis: homini credidisse, non factum comprobasse
videremini. Nullo modo negare potest; urgetur a tota 15
Sicilia; nemo est ex tanto numero aratorum a quo pecunia
cellae nomine non sit exacta. Vellem etiam hoc posset 225.1
dicere, nihil ad se istam rationem pertinere, per quaestores
rem frumentariam esse administratam. Ne id quidem ei
licet dicere, propterea quod ipsius litterae recitantur ad
civitates de ternis denariis missae. Quae est igitur de- 5
fensio? 'Feci quod arguis; coegi pecunias maximas cellae
nomine; sed hoc mihi licuit, vobis si prospicitis licebit.'
Periculosum provinciis genus iniuriae confirmari iudicio,
perniciosum nostro ordini populum Romanum existimare
non posse eos homines qui ipsi legibus teneantur leges in 10
iudicando religiose defendere. Atque isto praetore, iudices,
non solum aestimandi frumenti modus non fuit, sed ne
imperandi quidem; neque enim id quod debebatur, sed
quantum commodum fuit imperavit. Summam faciam
vobis ex publicis litteris ac testimoniis civitatum frumenti 15
in cellam imperati: reperietis quinquiens tanto, iudices,
amplius istum quam quantum in cellam ei sumere licitum
sit civitatibus imperasse. Quid ad hanc impudentiam addi
potest, si et aestimavit tanti ut homines ferre non possent,
et tanto plus quam erat ei concessum legibus imperavit? 20
  Quapropter cognita tota re frumentaria, iudices, iam 226.1
facillime perspicere potestis amissam esse populo Romano
Siciliam, fructuosissimam atque opportunissimam provinciam,
nisi eam vos istius damnatione recuperatis. Quid est enim
Sicilia si agri cultionem sustuleris et si aratorum numerum 5
ac nomen exstinxeris? Quid autem potest esse in calami-
tate residui quod non ad miseros aratores isto praetore per
summam iniuriam ignominiamque pervenerit? quibus, cum
decumas dare deberent, vix ipsis decumae relictae sunt;
cum pecunia deberetur, soluta non est; cum optima aesti- 10
matione senatus frumentum eos in cellam dare voluisset,
etiam instrumenta agrorum vendere coacti sunt. Dixi iam 227.1
antea, iudices, ut has omnis iniurias tollatis, tamen ipsam
rationem arandi spe magis et iucunditate quadam quam
fructu atque emolumento teneri. Etenim ad incertum
casum et eventum certus quotannis labor et certus sumptus 5
impenditur. Annona porro pretium nisi in calamitate fruct-
uum non habet; si autem ubertas in percipiendis fructibus
fuit, consequitur vilitas in vendendis, ut aut male venden-
dum intellegas, si bene processit, aut male perceptos fructus,
si recte licet vendere. Totae autem res rusticae eius modi 10
sunt ut eas non ratio neque labor, sed res incertissimae,
venti tempestatesque, moderentur. Hinc cum unae de-
cumae lege et consuetudine detrahantur, alterae novis
institutis propter annonae rationem imperentur, ematur
praeterea frumentum quotannis publice, postremo etiam in 15
cellam magistratibus et legatis imperetur, quid aut quantum
praeterea est quod aut liberum possit habere ille arator ac
dominus in potestate suorum fructuum aut in ipsis fructibus
solutum? Quodsi haec ferunt omnia, si potius vobis ac rei 228.1
publicae quam sibi et suis commodis opera sumptu labore
deserviunt, etiamne haec nova debent edicta et imperia prae-
torum et Aproni dominationem et Veneriorum servorum
furta rapinasque ferre? etiamne frumentum pro empto 5
gratis dare? etiamne in cellam cum cupiant gratis dare
ultro pecuniam grandem addere? etiamne haec tot detri-
menta atque damna cum maximis iniuriis contumeliisque
perferre? Itaque haec, iudices, quae pati nullo modo
potuerunt non pertulerunt. Arationes omnis tota Sicilia 10
desertas atque a dominis relictas esse cognoscitis; neque
quicquam aliud agitur hoc iudicio nisi ut antiquissimi
socii et fidelissimi, Siculi, coloni populi Romani atque
aratores, vestra severitate et diligentia me duce atque
auctore in agros atque in sedes suas revertantur. 15