Videtisne igitur ut a physicis rebus bene atque uti- 2.70.1
liter inventis tracta ratio sit ad commenticios et fictos
deos. Quae res genuit falsas opiniones erroresque tur-
bulentos et superstitiones paene aniles. et formae enim
nobis deorum et aetates et vestitus ornatusque noti 5
sunt, genera praeterea coniugia cognationes, omniaque
traducta ad similitudinem inbecillitatis humanae. nam
et perturbatis animis inducuntur: accepimus enim
deorum cupiditates aegritudines iracundias; nec vero,
ut fabulae ferunt, bellis proeliisque caruerunt, nec so- 10
lum ut apud Homerum cum duo exercitus contrarios
alii dei ex alia parte defenderent, sed etiam ut cum
Titanis ut cum Gigantibus sua propria bella gesserunt.
haec et dicuntur et creduntur stultissime et plena sunt
futtilitatis summaeque levitatis. Sed tamen is fabulis 71.1
spretis ac repudiatis deus pertinens per naturam cuius-
que rei, per terras Ceres per maria Neptunus alii per
alia, poterunt intellegi qui qualesque sint quoque eos
nomine consuetudo nuncupaverit. Quos deos et vene- 5
rari et colere debemus. cultus autem deorum est optu-
mus idemque castissimus atque sanctissimus plenissi-
musque pietatis, ut eos semper pura integra incorrupta
et mente et voce veneremur. non enim philosophi so-
lum verum etiam maiores nostri superstitionem a reli- 10
gione separaverunt. nam qui totos dies precabantur et 72.1
immolabant, ut sibi sui liberi superstites essent, super-
stitiosi sunt appellati, quod nomen patuit postea la-
tius; qui autem omnia quae ad cultum deorum pertine-
rent diligenter retractarent et tamquam relegerent, <i> 5
sunt dicti religiosi ex relegendo, <tamquam> elegantes
ex eligendo, [tamquam] <ex> diligendo diligentes, ex
intellegendo intellegentes; his enim in verbis omnibus
inest vis legendi eadem quae in religioso. ita factum
est in superstitioso et religioso alterum vitii nomen 10
alterum laudis. Ac mihi videor satis et esse deos
et quales essent ostendisse.