Quod si omnes mundi partes ita constitutae sunt ut 2.87.5
neque ad usum meliores potuerint esse neque ad
speciem pulchriores, videamus utrum ea fortuitane sint
an eo statu quo cohaerere nullo modo potuerint nisi
sensu moderante divinaque providentia. Si igitur me-
liora sunt ea quae natura quam illa quae arte per- 10
fecta sunt nec ars efficit quicquam sine ratione, ne
natura quidem rationis expers est habenda. Qui igitur
convenit, signum aut tabulam pictam cum aspexeris,
scire adhibitam esse artem, cumque procul cursum na-
vigii videris, non dubitare quin id ratione atque arte 15
moveatur, aut cum solarium vel descriptum vel ex
aqua contemplere, intellegere declarari horas arte non
casu, mundum autem, qui et has ipsas artes et earum
artifices et cuncta conplectatur, consilii et rationis esse
expertem putare. quod si in Scythiam aut in Brittan- 88.1
niam sphaeram aliquis tulerit hanc quam nuper famili-
aris noster effecit Posidonius, cuius singulae conver-
siones idem efficiunt in sole et in luna et in quinque
stellis errantibus quod efficitur in caelo singulis diebus 5
et noctibus, quis in illa barbaria dubitet quin ea
sphaera sit perfecta ratione; hi autem dubitant de
mundo, ex quo et oriuntur et fiunt omnia, casune ipse
sit effectus aut necessitate aliqua an ratione ac mente
divina, et Archimedem arbitrantur plus valuisse in imi- 10
tandis sphaerae conversionibus quam naturam in effi-
ciendis; praesertim cum multis partibus sint illa per-
fecta quam haec simulata sollertius. utque ille apud 89.1
Accium pastor, qui navem numquam ante vidisset, ut
procul divinum et novum vehiculum Argonautarum e
monte conspexit, primo admirans et perterritus hoc
modo loquitur: 5
    "tanta moles labitur
    fremibunda ex alto ingenti sonitu et spiritu:
    prae se undas volvit, vertices vi suscitat,
    ruit prolapsa, pelagus respergit reflat;
    ita dum interruptum credas nimbum volvier, 10
    dum quod sublime ventis expulsum rapi
    saxum aut procellis, vel globosos turbines
    existere ictos undis concursantibus—
    nisi quas terrestres pontus strages conciet
    aut forte Triton fuscina evertens specus 15
    subter radices penitus undanti in freto
    molem ex profundo saxeam ad caelum eruit":
dubitat primo quae sit ea natura quam cernit ignotam;
idemque iuvenibus visis auditoque nautico cantu:
"sicut †inciti atque alacres rostris perfremunt delphini" 20
—item alia multa—
    "Silvani melo
    consimilem ad aures cantum et auditum refert"
—ergo ut hic primo aspectu inanimum quiddam sensu- 90.1
que vacuum se putat cernere, post autem signis cer-
tioribus quale sit id de quo dubitaverat incipit suspi-
cari, sic philosophi debuerunt, si forte eos primus
aspectus mundi conturbaverat, postea cum vidissent 5
motus eius finitos et aequabiles omniaque ratis ordini-
bus moderata inmutabilique constantia, intellegere in-
esse aliquem non solum habitatorem in hac caelesti ac
divina domo sed etiam rectorem et moderatorem et
tamquam architectum tanti operis tantique muneris. 10