Illud vero, quod uterque vestrum arripiet fortasse 2.162.5
ad reprendendum, Cotta quia Carneades lubenter in
Stoicos invehebatur, Velleius quia nihil tam inridet
Epicurus quam praedictionem rerum futurarum, mihi
videtur vel maxume confirmare deorum prudentia con-
suli rebus humanis. est enim profecto divinatio, quae 10
multis locis rebus temporibus apparet cum in privatis
tum maxume publicis: multa cernunt haruspices multa 163.1
augures provident, multa oraclis declarantur multa va-
ticinationibus multa somniis multa portentis; quibus
cognitis multae saepe res <ex> hominum sententia
atque utilitate partae, multa etiam pericula depulsa 5
sunt. haec igitur sive vis sive ars sive natura ad scien-
tiam rerum futurarum homini profecto est nec ali cui-
quam a dis inmortalibus data.
  Quae si singula vos forte non movent, universa certe
tamen inter se conexa atque coniuncta movere de- 10
bebant.
  Nec vero universo generi hominum solum sed etiam 164.1
singulis a dis inmortalibus consuli et provideri solet.
Licet enim contrahere universitatem generis humani
eamque gradatim ad pauciores postremo deducere ad
singulos. nam si omnibus hominibus, qui ubique sunt 5
quacumque in ora ac parte terrarum ab huiusce terrae
quam nos incolimus continuatione distantium, deos
consulere censemus ob has causas quas ante diximus,
his quoque hominibus consulunt qui has nobiscum
terras ab oriente ad occidentem colunt. sin autem con- 165.1
sulunt qui quasi magnam quandam insulam incolunt
quam nos orbem terrae vocamus, etiam illis consulunt
qui partes eius insulae tenent, Europam Asiam Afri-
cam. ergo et earum partes diligunt, ut Romam Athenas 5
Spartam Rhodum, et earum urbium separatim ab uni-
versis singulos diligunt, ut Pyrrhi bello Curium Fabri-
cium Coruncanium, primo Punico Calatinum Duellium
Metellum Lutatium, secundo Maxumum Marcellum
Africanum, post hos Paulum Gracchum Catonem, pa- 10
trumve memoria Scipionem Laelium; multosque prae-
terea et nostra civitas et Graecia tulit singulares viros,
quorum neminem nisi iuvante deo talem fuisse creden-
dum est. quae ratio poetas maxumeque Homerum in- 166.1
pulit ut principibus heroum Ulixi Diomedi Agamem-
noni Achilli certos deos discriminum et periculorum
comites adiungeret. praeterea ipsorum deorum saepe
praesentiae, quales supra commemoravi, declarant ab 5
is et [in] civitatibus et singulis hominibus consuli quod
quidem intellegitur etiam significationibus rerum futu-
rarum, quae tum dormientibus tum vigilantibus por-
tenduntur; multa praeterea ostentis, multa in extis ad-
monemur multisque rebus aliis, quas diuturnus usus 10
ita notavit ut artem divinationis efficeret. nemo igitur 167.1
vir magnus sine aliquo adflatu divino umquam fuit.
Nec vero ita refellendum est ut, si segetibus aut vinetis
cuiuspiam tempestas nocuerit, aut si quid e vitae com-
modis casus abstulerit, eum cui quid horum acciderit 5
aut invisum deo aut neglectum a deo iudicemus.
magna di curant, parva neglegunt. magnis autem viris
prosperae semper omnes res, si quidem satis a nostris
et a principe philosophiae Socrate dictum est de uber-
tatibus virtutis et copiis. 10
  Haec mihi fere in mentem veniebant quae dicenda 168.1
putarem de natura deorum. tu autem Cotta si me
audias eandem causam agas teque et principem civem
et pontificem esse cogites et, quoniam in utramque
partem vobis licet disputare, hanc potius sumas eam- 5
que facultatem disserendi, quam tibi a rhetoricis exer-
citationibus acceptam amplificavit Academia, potius
huc conferas. mala enim et impia consuetudo est con-
tra deos disputandi, sive ex animo id fit sive simulate.'