Qualem autem deum intellegere nos possumus nulla 3.38.1
virtute praeditum? Quid enim, prudentiamne deo tri-
buemus, quae constat ex scientia rerum bonarum et
malarum et nec bonarum nec malarum? cui mali nihil
est nec esse potest, quid huic opus est dilectu bono- 5
rum et malorum, quid autem ratione quid intellegen-
tia: quibus utimur ad eam rem ut apertis obscura ad-
sequamur; at opscurum deo nihil potest esse. Nam
iustitia, quae suum cuique distribuit, quid pertinet ad
deos; hominum enim societas et communitas, ut vos 10
dicitis, iustitiam procreavit. Temperantia autem con-
stat ex praetermittendis voluptatibus corporis: cui si
locus in caelo est, est etiam voluptatibus. Nam fortis
deus intellegi qui potest, in dolore an in labore an in
periculo: quorum deum nihil attingit. Nec ratione igi- 39.1
tur utentem nec virtute ulla praeditum deum intellegere
qui possumus?
  Nec vero volgi atque imperitorum inscitiam despi-
cere possum, cum ea considero quae dicuntur a Stoicis. 5
sunt enim illa imperitorum: piscem Syri venerantur,
omne fere genus bestiarum Aegyptii consecraverunt;
iam vero in Graecia multos habent ex hominibus deos,
Alabandum Alabandis, Tenedi Tenen, Leucotheam quae
fuit Ino et eius Palaemonem filium cuncta Graecia— 10
Herculem Aesculapium Tyndaridas Romulum nostrum
aliosque compluris, quos quasi novos et adscripticios
cives in caelum receptos putant. Haec igitur indocti; 40.1
quid vos philosophi, qui meliora? Omitto illa, sunt
enim praeclara: sit sane deus ipse mundus. hoc credo
illud esse "sublime candens, quem invocant omnes
Iovem". Quare igitur pluris adiungimus deos? quanta 5
autem est eorum multitudo: mihi quidem sane multi
videntur; singulas enim stellas numeras deos eosque
aut beluarum nomine appellas, ut Capram ut Nepam
ut Taurum ut Leonem, aut rerum inanimarum, ut Argo
ut Aram ut Coronam. Sed ut haec concedantur, re- 41.1
liqua qui tandem non modo concedi sed omnino in-
tellegi possunt? Cum fruges Cererem vinum Liberum
dicimus, genere nos quidem sermonis utimur usitato,
sed ecquem tam amentem esse putas qui illud quo 5
vescatur deum credat esse? Nam quos ab hominibus
pervenisse dicis ad deos, tu reddes rationem quem ad
modum id fieri potuerit aut cur fieri desierit, et ego
discam libenter; quo modo nunc quidem est, non video
quo pacto ille, cui "in monte Oetaeo inlatae lampades" 10
fuerint ut ait Accius, "in domum aeternam patris" ex
illo ardore pervenerit; quem tamen Homerus apud in-
feros conveniri facit ab Ulixe sicut ceteros qui exces-
serant vita.