Huic loco sic soletis occurrere: non idcirco non op- 3.70.7
tume nobis a dis esse provisum, quod multi eorum be-
neficio perverse uterentur; etiam patrimoniis multos
male uti, nec ob eam causam eos beneficium a patribus 10
nullum habere. Quisquam istuc negat, aut quae est in
collatione ista similitudo? nec enim Herculi nocere
Deianira voluit cum ei tunicam sanguine Centauri tinc-
tam dedit, nec prodesse Pheraeo Iasoni is qui gladio
vomicam eius aperuit, quam sanare medici non potue- 15
rant. multi enim et cum obesse vellent profuerunt et
cum prodesse offuerunt; ita non fit ex eo quod datur
ut voluntas eius qui dederit appareat, nec si is qui
accepit bene utitur idcirco is qui dedit amice dedit.
Quae enim libido quae avaritia quod facinus aut susci- 71.1
pitur nisi consilio capto aut sine animi motu et cogi-
tatione di est ratione perficitur; nam omnis opinio ratio
est, et quidem bona ratio si vera, mala autem si falsa
est opinio. sed a deo tantum rationem habemus, si 5
modo habemus, bonam autem rationem aut non bonam
a nobis. Non enim ut patrimonium relinquitur sic ratio
est homini beneficio deorum data; quid enim potius
hominibus dii dedissent si is nocere voluissent, iniusti-
tiae autem intemperantiae timiditatis quae semina es- 10
sent si is vitiis ratio non subesset?
  Medea modo et Atreus commemorabatur a nobis,
heroicae personae inita subductaque ratione nefaria
scelera meditantes. quid levitates comicae parumne 72.1
semper in ratione versantur? parumne subtiliter dispu-
tat ille in Eunucho:
    "quid igitur faciam?"
    "exclusit, revocat; redeam? non si me obsecret". 5
ille vero in Synephebis Academicorum more contra
communem opinionem non dubitat pugnare ratione,
qui "in amore summo summaque inopia suave" esse
dicit
    "parentem habere avarum inlepidum in liberos 10
    difficilem, qui te nec amet nec studeat tui",
atque huic incredibili sententiae ratiunculas suggerit: 73.1
    "aut tu illum fructu fallas aut per litteras
    avertas aliquod nomen aut per servolum
    percutias pavidum; postremo a parco patre
    quod sumas, quanto dissipes libentius"; 5
idemque facilem et liberalem patrem incommodum esse
amanti filio disputat:
    "quem neque quo pacto fallam nec quid inde auferam
    nec quem dolum ad eum aut machinam commoliar
    scio quicquam: ita omnes meos dolos fallacias 10
    praestrigias praestrinxit commoditas patris".
quid ergo isti doli, quid machinae, quid fallaciae
praestrigiaeque num sine ratione esse potuerunt? o
praeclarum munus deorum; ut Phormio possit dicere:
    "cedo senem; iam instructa sunt mihi in corde con- 15
       silia omnia".
Sed exeamus e theatro, veniamus in forum. sessum 74.1
it praetor. quid ut iudicetur? qui tabularium incen-
derit. quod facinus occultius: at se Q. Sosius splen-
didus eques Romanus ex agro Piceno fecisse confes-
sus est. qui transscripserit tabulas publicas: id quo- 5
que L. Alenus fecit, cum chirographum sex primorum
imitatus est; quid hoc homine sollertius? cognosce
alias quaestiones, auri Tolossani coniurationis Iugur-
thinae; repete superiora: Tubuli de pecunia capta ob
rem iudicandam; posteriora: de incestu rogatione Pe- 10
ducaea; tum haec cotidiana: sicae venena peculatus,
testamentorum etiam lege nova quaestiones. inde illa
actio "ope consilioque tuo furtum aio factum esse",
inde tot iudicia de fide mala, tutelae mandati pro socio
fiduciae, reliqua quae ex empto aut vendito aut con- 15
ducto aut locato contra fidem fiunt, inde iudicium pu-
blicum rei privatae lege Laetoria, inde everriculum
malitiarum omnium iudicium de dolo malo, quod
C. Aquillius familiaris noster protulit, quem dolum
idem Aquillius tum teneri putat cum aliud sit simu- 20
latum aliud actum. Hanc igitur tantam a dis inmor- 75.1
talibus arbitramur malorum sementim esse factam?
si enim rationem hominibus di dederunt, malitiam de-
derunt; est enim malitia versuta et fallax ratio no-
cendi; idem etiam di fraudem dederunt facinus cete- 5
raque quorum nihil nec suscipi sine ratione nec effici
potest. Utinam igitur, ut illa anus optat
    "ne in nemore Pelio securibus
    caesae accidissent abiegnae ad terram trabes"
sic istam calliditatem hominibus di ne dedissent, qua 10
perpauci bene utuntur, qui tamen ipsi saepe a male
utentibus opprimuntur, innumerabiles autem improbe
utuntur, ut donum hoc divinum rationis et consilii ad
fraudem hominibus non ad bonitatem impertitum esse
videatur. 15