Cato. Est istud quidem Laeli aliquid, sed nequa- 8.5
quam in isto sunt omnia. ut Themistocles fertur Seri-
phio cuidam in iurgio respondisse, cum ille dixisset
non eum sua, sed patriae gloria splendorem adsecutum:
'nec hercule', inquit, 'si ego Seriphius essem, nec tu si
Atheniensis, clarus umquam fuisses.' quod eodem mo- 10
do de senectute dici potest. nec enim in summa inopia
levis esse senectus potest ne sapienti quidem nec in-
sipienti etiam in summa copia non gravis. aptissima 9.1
omnino sunt Scipio et Laeli arma senectutis artes exer-
citationesque virtutum, quae in omni aetate cultae, cum
diu multumque vixeris, mirificos efferunt fructus, non
solum quia numquam deserunt ne extremo quidem 5
tempore aetatis (quamquam id quidem maximum est),
verum etiam quia conscientia bene actae vitae mul-
torumque bene factorum recordatio iucundissima est.
ego Q. Maximum, eum qui Tarentum recepit, senem 10.1
adulescens ita dilexi ut aequalem; erat enim in illo
viro comitate condita gravitas nec senectus mores mu-
taverat; quamquam eum colere coepi non admodum
grandem natu, sed tamen iam aetate provectum. anno 5
enim post consul primum fuerat quam ego natus sum,
cumque eo quartum consule adulescentulus miles ad
Capuam profectus sum quintoque anno post ad Ta-
rentum quaestor, deinde quadriennio post factus sum
†praetor, quem magistratum gessi consulibus Tudi- 10
tano et Cethego, cum quidem ille admodum senex
suasor legis Cinciae de donis et muneribus fuit.
hic et bella gerebat ut adulescens, cum plane gran-
dis esset, et Hannibalem iuveniliter exultantem patien-
tia sua molliebat; de quo praeclare familiaris noster 15
Ennius:
    'Oenus homo nobis cunctando restituit rem.
    noenum rumores ponebat ante salutem.
    ergo postque magisque viri nunc gloria claret.'
Tarentum vero qua vigilantia, quo consilio recepit! 11.1
cum quidem me audiente Salinatori, qui amisso oppi-
do fugerat in arcem, glorianti atque ita dicenti: 'mea
opera Q. Fabi Tarentum recepisti': 'certe', inquit ri-
dens, 'nam nisi tu amisisses, numquam recepissem.' nec 5
vero in armis praestantior quam in toga; qui consul
iterum Sp. Carvilio collega quiescente C. Flaminio tri-
buno plebis quoad potuit restitit agrum Picentem et
Gallicum viritim contra senatus auctoritatem dividenti;
augurque cum esset, dicere ausus est optumis auspi- 10
ciis ea geri quae pro rei publicae salute gererentur;
quae contra rem publicam ferrentur, contra auspicia
ferri. multa in eo viro praeclara cognovi; sed nihil 12.1
admirabilius quam quo modo ille mortem filii tulit,
clari viri et consularis. est in manibus laudatio, quam
cum legimus quem philosophum non contemnimus?
nec vero ille in luce modo atque in oculis civium 5
magnus, sed intus domique praestantior. qui sermo,
quae praecepta, quanta notitia antiquitatis, scientia iu-
ris augurii! multae etiam ut in homine Romano lit-
terae; omnia memoria tenebat, non domestica solum,
sed etiam externa bella. cuius sermone ita tum cupide 10
fruebar, quasi iam divinarem id quod evenit, illo ex- 13.1
tincto fore unde discerem neminem. quorsum igitur
haec tam multa de Maximo? quia profecto videtis ne-
fas esse dictu miseram fuisse talem senectutem. nec
tamen omnes possunt esse Scipiones aut Maximi, ut 5
urbium expugnationes, ut pedestres navalesque pugnas,
ut bella a se gesta, ut triumphos recordentur. est etiam
quiete et pure atque eleganter actae aetatis placida ac
lenis senectus, qualem accepimus Platonis, qui uno et
octogesimo anno scribens est mortuus, qualem Isocra- 10
tis, qui eum librum qui Panathenaicus inscribitur, quar-
to et nonagesimo anno scripsisse se dicit vixitque quin-
quennium postea; cuius magister Leontinus Gorgias
centum et septem complevit annos neque umquam in
suo studio atque opere cessavit. qui, cum ex eo quaere- 15
retur cur tam diu vellet esse in vita: 'nihil habeo', in-
quit, 'quod accusem senectutem.' praeclarum respon-
sum et docto homine dignum. sua enim vitia insipientes 14.1
et suam culpam in senectutem conferunt; quod non
faciebat is cuius modo mentionem feci, Ennius:
    'Sicuti fortis equus spatio qui saepe supremo
    vicit Olympia, nunc senio confectus quiescit.' 5
equi fortis et victoris senectuti comparat suam. quem
quidem probe meminisse potestis; anno enim undevi-
censimo post eius mortem hi consules T. Flamininus
et M'. Acilius facti sunt, ille autem Caepione et Phi-
lippo iterum consulibus mortuus est, cum ego quinque 10
et sexaginta annos natus legem Voconiam magna voce
et bonis lateribus suasissem. annos septuaginta natus
(tot enim vixit Ennius) ita ferebat duo quae maxima
putantur onera, paupertatem et senectutem, ut eis
paene delectari videretur. 15