Non sunt in senectute vires. ne postulantur quidem 34.10
vires a senectute. ergo et legibus et institutis vacat
aetas nostra muneribus iis quae non possunt sine viri-
bus sustineri. itaque non modo quod non possumus,
sed ne quantum possumus quidem cogimur. at multi 35.1
ita sunt inbecilli senes ut nullum officii aut omnino
vitae munus exsequi possint. at id quidem non pro-
prium senectutis vitium est, sed commune valetudinis.
quam fuit inbecillus P. Africani filius is qui te adop- 5
tavit, quam tenui aut nulla potius valetudine! quod
ni ita fuisset, alterum illud extitisset lumen civitatis;
ad paternam enim magnitudinem animi doctrina ube-
rior accesserat. quid mirum igitur in senibus, si in-
firmi sint aliquando, cum id ne adulescentes quidem 10
effugere possint? resistendum Laeli et Scipio senectuti
est eiusque vitia diligentia compensanda sunt; pugnan-
dum tamquam contra morbum sic contra senectutem,
habenda ratio valetudinis, utendum exercitationibus 36.1
modicis, tantum cibi et potionis adhibendum ut refi-
ciantur vires, non opprimantur. nec vero corpori solum
subveniendum est, sed menti atque animo multo magis;
nam haec quoque, nisi tamquam lumini oleum instilles, 5
extinguuntur senectute. et corpora quidem exercita-
tionum defatigatione ingravescunt, animi autem se
exercendo levantur. nam quos ait Caecilius 'comicos
stultos senes', hos significat credulos obliviosos dis-
solutos, quae vitia sunt non senectutis, sed inertis igna- 10
vae somniculosae senectutis. ut petulantia, ut lubido
magis est adulescentium quam senum nec tamen om-
nium adulescentium, sed non proborum, sic ista senilis
stultitia quae deliratio appellari solet, senum levium
est, non omnium. quattuor robustos filios, quinque fi- 37.1
lias, tantam domum, tantas clientelas Appius regebat
et caecus et senex; intentum enim animum tamquam
arcum habebat nec languescens succumbebat senectuti;
tenebat non modo auctoritatem, sed etiam imperium in 5
suos, metuebant servi, verebantur liberi, carum omnes
habebant; vigebat in illa domo mos patrius disciplina.
ita enim senectus honesta est, si se ipsa defendit, si ius 38.1
suum retinet, si nemini emancipata est, si usque ad
ultimum spiritum dominatur in suos. ut enim adu-
lescentem in quo est senile aliquid, sic senem in quo
est aliquid adulescentis, probo; quod qui sequitur cor- 5
pore senex esse poterit, animo numquam erit. Septi-
mus mihi liber Originum est in manibus, omnia anti-
quitatis monumenta colligo, causarum inlustrium quas-
cumque defendi, nunc cum maxime conficio orationes,
ius augurium pontificium civile tracto, multum etiam 10
Graecis litteris utor Pythagoreorumque more exercen-
dae memoriae gratia quid quoque die dixerim audierim
egerim, commemoro vesperi. haec sunt exercitationes
ingenii, haec curricula mentis, in his desudans atque
elaborans corporis vires non magno opere desidero. 15
adsum amicis, venio in senatum frequens ultroque ad-
fero res multum et diu cogitatas easque tueor animi,
non corporis viribus. quae si exequi nequirem, tamen
me lectulus meus oblectaret ea ipsa cogitantem quae
iam agere non possem; sed ut possim, facit acta vita. 20
semper enim in his studiis laboribusque viventi non
intellegitur quando obrepat senectus. ita sensim sine
sensu aetas senescit nec subito frangitur, sed diutur-
nitate extinguitur.