Omnino amicitiae conroboratis iam confirmatisque 74.1
et ingeniis et aetatibus iudicandae sunt, nec, si qui
ineunte aetate venandi aut pilae studiosi fuerunt, eos
habere necessarios, quos tum eodem studio praeditos
dilexerunt. Isto enim modo nutrices et paedagogi iure 5
vetustatis plurimum benivolentiae postulabunt; qui
neglegendi quidem non sunt, sed alio quodam modo
<a>est<imandi>. Aliter amicitiae stabiles permanere non
possunt. Dispares enim mores, disparia studia se-
quuntur, quorum dissimilitudo dissociat amicitias; nec 10
ob aliam causam ullam boni improbis, improbi bonis
amici esse non possunt, nisi quod tanta est inter eos,
quanta maxima potest esse, morum studiorumque di-
stantia. Recte etiam praecipi potest in amicitiis, ne 75.1
intemperata quaedam benivolentia, quod persaepe fit,
impediat magnas utilitates amicorum. Nec enim, ut
ad fabulas redeam, Troiam Neoptolemus capere po-
tuisset, si Lycomedem, apud quem erat educatus, mul- 5
tis cum lacrimis iter suum impedientem audire vo-
luisset. Et saepe incidunt magnae res, ut discedendum
sit ab amicis; quas qui impedire vult, quod deside-
rium non facile ferat, is et infirmus est mollisque
natura et ob eam ipsam causam in amicitia parum 10
iustus. Atque in omni re considerandum est, et quid 76.1
postules ab amico et quid patiare a te impetrari.
  Est etiam quaedam calamitas in amicitiis dimitten-
dis non numquam necessaria; iam enim a sapientium
familiaritatibus ad vulgares amicitias oratio nostra dela- 5
bitur. Erumpunt saepe vitia amicorum tum in ipsos ami-
cos, tum in alienos, quorum tamen ad amicos redundet
infamia. Tales igitur amicitiae sunt remissione usus elu-
endae et, ut Catonem dicere audivi, dissuendae magis
quam discindendae, nisi quaedam admodum intolerabilis 10
iniuria exarserit, ut neque rectum neque honestum sit
nec fieri possit, ut non statim alienatio disiunctioque
faciunda sit. Sin autem aut morum aut studiorum 77.1
commutatio quaedam, ut fieri solet, facta erit aut in
rei publicae partibus dissensio intercesserit (loquor
enim iam, ut paulo ante dixi, non de sapientium, sed
de communibus amicitiis), cavendum erit, ne non so- 5
lum amicitiae depositae, sed etiam inimicitiae susceptae
videantur. Nihil est enim turpius quam cum eo bel-
lum gerere, quocum familiariter vixeris. Ab amicitia
Q. Pompei meo nomine se removerat, ut scitis, Scipio;
propter dissensionem autem, quae erat in re publica, 10
alienatus est a collega nostro Metello; utrumque egit
graviter, auctoritate et offensione animi non acerba.
Quam ob rem primum danda opera est, ne qua ami- 78.1
corum discidia fiant; sin tale aliquid evenerit, ut ex-
tinctae potius amicitiae quam oppressae videantur.
Cavendum vero, ne etiam in graves inimicitias con-
vertant se amicitiae; ex quibus iurgia, maledicta, con- 5
tumeliae gignuntur. Quae tamen si tolerabiles erunt,
ferendae sunt, et hic honos veteri amicitiae tribuen-
dus, ut is in culpa sit, qui faciat, non, qui patiatur
iniuriam.