Sed animadverti, Quinte, te caute et ab iis con- 2.13.1
iecturis, quae haberent artem atque prudentiam, et
ab iis rebus, quae sensibus aut artificiis perciperentur,
abducere divinationem eamque ita definire: divinatio-
nem esse earum rerum praedictionem et praesensio- 5
nem, quae essent fortuitae. Primum eodem revolveris.
Nam et medici et gubernatoris et imperatoris prae-
sensio est rerum fortuitarum. Num igitur aut haru-
spex aut augur aut vates quis aut somnians melius
coniecerit aut e morbo evasurum aegrotum aut e pe- 10
riculo navem aut ex insidiis exercitum quam medicus,
quam gubernator, quam imperator? Atqui ne illa qui- 14.1
dem divinantis esse dicebas, ventos aut imbres inpen-
dentes quibusdam praesentire signis (in quo nostra
quaedam Aratea memoriter a te pronuntiata sunt), etsi
haec ipsa fortuita sunt; plerumque enim, non semper 5
eveniunt. Quae est igitur aut ubi versatur fortuitarum
rerum praesensio, quam divinationem vocas? Quae
enim praesentiri aut arte aut ratione aut usu aut
coniectura possunt, ea non divinis tribuenda putas,
sed peritis. Ita relinquitur, ut ea fortuita divinari 10
possint, quae nulla nec arte nec sapientia provideri
possunt; ut, si quis M. Marcellum illum, qui ter con-
sul fuit, multis annis ante dixisset naufragio esse
periturum, divinasset profecto; nulla enim arte alia
id nec sapientia scire potuisset. Talium ergo rerum, 15
quae in fortuna positae sunt, praesensio divinatio est.
  Potestne igitur earum rerum, quae nihil habent 15.1
rationis, quare futurae sint, esse ulla praesensio? Quid
est enim aliud fors, quid fortuna, quid casus, quid
eventus, nisi cum sic aliquid cecidit, sic evenit, ut vel
aliter cadere atque evenire potuerit? Quo modo ergo 5
id, quod temere fit caeco casu et volubilitate fortu-
nae, praesentiri et praedici potest? Medicus morbum 16.1
ingravescentem ratione providet, insidias imperator,
tempestates gubernator; et tamen ii ipsi saepe fallun-
tur, qui nihil sine certa ratione opinantur; ut agri-
cola, cum florem oleae videt, bacam quoque se visu- 5
rum putat, non sine ratione ille quidem; sed non
numquam tamen fallitur. Quodsi falluntur ii, qui
nihil sine aliqua probabili coniectura ac ratione di-
cunt, quid existimandum est de coniectura eorum, qui
extis aut avibus aut ostentis aut oraclis aut somniis 10
futura praesentiunt? Nondum dico, quam haec signa
nulla sint, fissum iecoris, corvi cantus, volatus aquilae,
stellae traiectio, voces furentium, sortes, somnia; de
quibus singulis dicam suo loco; nunc de universis.
Qui potest provideri quicquam futurum esse, quod 17.1
neque causam habet ullam neque notam, cur futurum
sit? Solis defectiones itemque lunae praedicuntur in
multos annos ab iis, qui siderum motus numeris per-
sequuntur; ea praedicunt enim, quae naturae necessi- 5
tas perfectura est. Vident ex constantissimo motu
lunae, quando illa e regione solis facta incurrat in
umbram terrae, quae est meta noctis, ut eam obscu-
rari necesse sit, quandoque eadem luna subiecta atque
opposita soli nostris oculis eius lumen obscuret, quo 10
in signo quaeque errantium stellarum quoque tempore
futura sit, qui exortus quoque die signi alicuius aut
qui occasus futurus sit. Haec qui ante dicunt, quam
rationem sequantur, vides. Qui thesaurum inventum 18.1
iri aut hereditatem venturam dicunt, quid sequuntur?
aut in qua rerum natura inest id futurum? Quodsi
haec eaque, quae sunt eiusdem generis, habent ali-
quam talem necessitatem, quid est tandem, quod casu 5
fieri aut forte fortuna putemus? Nihil enim est tam
contrarium rationi et constantiae quam fortuna, ut
mihi ne in deum quidem cadere videatur, ut sciat,
quid casu et fortuito futurum sit. Si enim scit, certe
illud eveniet; sin certe eveniet, nulla fortuna est; est 10
autem fortuna; rerum igitur fortuitarum nulla prae-
sensio est. Aut si negas esse fortunam et omnia, 19.1
quae fiunt quaeque futura sunt, ex omni aeternitate
definita dicis esse fataliter, muta definitionem divina-
tionis, quam dicebas praesensionem esse rerum for-
tuitarum. Si enim nihil fieri potest, nihil accidere, 5
nihil evenire, nisi quod ab omni aeternitate certum
fuerit esse futurum rato tempore, quae potest esse
fortuna? qua sublata qui locus est divinationi? quae
a te fortuitarum rerum est dicta praesensio. Quam-
quam dicebas omnia, quae fierent futurave essent, fato 10
contineri. Anile sane et plenum superstitionis fati
nomen ipsum; sed tamen apud Stoicos de isto fato
multa dicuntur; de quo alias; nunc quod necesse
est. Si omnia fato, quid mihi divinatio prodest? 20.1
Quod enim is, qui divinat, praedicit, id vero futu-
rum est, ut ne illud quidem sciam quale sit, quod
Deiotarum, necessarium nostrum, ex itinere aquila
revocavit; qui nisi revertisset, in eo conclavi ei cu- 5
bandum fuisset, quod proxuma nocte corruit; ruina
igitur oppressus esset. At id neque, si fatum fuerat,
effugisset nec, si non fuerat, in eum casum incidisset.
Quid ergo adiuvat divinatio? aut quid est, quod me
moneant aut sortes aut exta aut ulla praedictio? Si 10
enim fatum fuit classes populi Romani bello Punico
primo, alteram naufragio, alteram a Poenis depressam,
interire, etiamsi tripudium solistumum pulli fecissent
L. Iunio et P. Claudio consulibus, classes tamen inter-
issent. Sin, cum auspiciis obtemperatum esset, inter- 15
iturae classes non fuerunt, non interierunt fato; vultis
autem omnia fato; nulla igitur est divinatio. Quodsi 21.1
fatum fuit bello Punico secundo exercitum populi Ro-
mani ad lacum Trasumennum interire, num id vitari
potuit, si Flaminius consul iis signis iisque auspiciis,
quibus pugnare prohibebatur, paruisset? [Certe po- 5
tuit.] Aut igitur non fato interiit exercitus, aut, si
fato (quod certe vobis ita dicendum est), etiamsi ob-
temperasset auspiciis, idem eventurum fuisset; mutari
enim fata non possunt. Ubi est igitur ista divinatio
Stoicorum? quae, si fato omnia fiunt, nihil nos ad- 10
monere potest, ut cautiores simus; quoquo enim modo
nos gesserimus, fiet tamen illud, quod futurum est;
sin autem id potest flecti, nullum est fatum; ita ne
divinatio quidem, quoniam ea rerum futurarum est.
Nihil autem est pro certo futurum, quod potest ali- 15
qua procuratione accidere ne fiat.