Officium autem, quod ab eo ducitur, hanc primum 1.100.1
habet viam, quae deducit ad convenientiam conserva-
tionemque naturae; quam si sequemur ducem, nun-
quam aberrabimus sequemurque et id, quod acutum
et perspicax natura est, et id, quod ad hominum con- 5
sociationem accommodatum, et id, quod vehemens
atque forte. Sed maxima vis decori in hac inest parte,
de qua disputamus; neque enim solum corporis, qui
ad naturam apti sunt, sed multo etiam magis animi
motus probandi, qui item ad naturam accommodati 10
sunt. Duplex est enim vis animorum atque naturae: 101.1
una pars in appetitu posita est, quae est ὁρμή Graece,
quae hominem huc et illuc rapit, altera in ra-
tione, quae docet et explanat, quid faciendum fugien-
dumque sit. [¹⁷Ita fit, ut ratio praesit, appetitus obtem- 5
peret. Omnis autem actio vacare debet temeritate et
neglegentia nec vero agere quicquam, cuius non pos-
sit causam probabilem reddere; haec est enim fere
descriptio officii.]¹⁷ Efficiendum autem est, ut appeti- 102.1
tus rationi oboediant eamque neque praecurrant nec
propter pigritiam aut ignaviam deserant sintque tran-
quilli atque omni animi perturbatione careant; ex quo
elucebit omnis constantia omnisque moderatio. nam 5
qui appetitus longius evagantur et tamquam exul-
tantes sive cupiendo sive fugiendo non satis a ratione
retinentur, ii sine dubio finem et modum transeunt.
relinquunt enim et abiciunt oboedientiam nec rationi
parent, cui sunt subiecti lege naturae; a quibus non 10
modo animi perturbantur, sed etiam corpora. licet ora
ipsa cernere iratorum aut eorum, qui aut libidine ali-
qua aut metu commoti sunt aut voluptate nimia ge-
stiunt; quorum omnium vultus, voces, motus status-
que mutantur. Ex quibus illud intellegitur, ut ad of- 103.1
ficii formam revertamur, appetitus omnes contrahen-
dos sedandosque esse excitandamque animadversio-
nem et diligentiam, ut ne quid temere ac fortuito, in-
considerate neglegenterque agamus. neque enim ita 5
generati a natura sumus, ut ad ludum et iocum facti
esse videamur, ad severitatem potius et ad quaedam
studia graviora atque maiora. ludo autem et ioco uti
illo quidem licet, sed sicut somno et quietibus ceteris
tum, cum gravibus seriisque rebus satis fecerimus. 10
ipsumque genus iocandi non profusum nec immo-
destum, sed ingenuum et facetum esse debet. ut enim
pueris non omnem ludendi licentiam damus, sed eam,
quae ab honestatis actionibus non sit aliena, sic in
ipso ioco aliquod probi ingenii lumen eluceat. Duplex 104.1
omnino est iocandi genus, unum inliberale, petulans,
flagitiosum, obscenum, alterum elegans, urbanum, in-
geniosum, facetum, quo genere non modo Plautus
noster et Atticorum antiqua comoedia, sed etiam phi- 5
losophorum Socraticorum libri referti sunt, multaque
multorum facete dicta, ut ea, quae a sene Catone col-
lecta sunt, quae vocantur ἀποφθέγματα. Facilis igitur
est distinctio ingenui et inliberalis ioci. alter est, si
tempore fit, ut si remisso animo, <vel severissimo> ho- 10
mine dignus, alter ne libero quidem, si rerum turpi-
tudo adhibetur et verborum obscenitas. Ludendi etiam
est quidam modus retinendus, ut ne nimis omnia pro-
fundamus elatique voluptate in aliquam turpitudinem
delabamur. suppeditant autem et campus noster et 105.1
studia venandi honesta exempla ludendi. Sed pertinet
ad omnem officii quaestionem semper in promptu ha-
bere, quantum natura hominis pecudibus reliquisque
beluis antecedat; illae nihil sentiunt nisi voluptatem 5
ad eamque feruntur omni impetu, hominis autem mens
discendo alitur et cogitando, semper aliquid aut an-
quirit aut agit videndique et audiendi delectatione
ducitur. quin etiam, si quis est paulo ad voluptates
propensior, modo ne sit ex pecudum genere, sunt enim 10
quidam homines non re sed nomine, sed si quis est
paulo erectior, quamvis voluptate capiatur, occultat
et dissimulat appetitum voluptatis propter verecun-
diam. Ex quo intellegitur corporis voluptatem non 106.1
satis esse dignam hominis praestantia eamque con-
temni et reici oportere, sin sit quispiam, qui aliquid
tribuat voluptati, diligenter ei tenendum esse eius
fruendae modum. itaque victus cultusque corporis ad 5
valitudinem referatur et ad vires, non ad voluptatem.
Atque etiam, si considerare volemus, quae sit in na-
tura excellentia et dignitas, intellegemus, quam sit
turpe diffluere luxuria et delicate ac molliter vivere,
quamque honestum parce, continenter, severe, sobrie. 10