Quaecumque igitur homines homini tribuunt ad eum
|
2.21.1
|
augendum atque honestandum, aut benivolentiae gra-
|
|
tia faciunt, cum aliqua de causa quempiam diligunt,
|
|
aut honoris, si cuius virtutem suspiciunt quemque di-
|
|
gnum fortuna quam amplissima putant, aut cui fidem
|
5
|
habent et bene rebus suis consulere arbitrantur, aut cuius
|
|
opes metuunt, aut contra, a quibus aliquid exspectant, ut
|
|
cum reges popularesve homines largitiones aliquas pro-
|
|
ponunt, aut postremo pretio ac mercede ducuntur, quae
|
|
sordidissima est illa quidem ratio et inquinatissima et
|
10
|
iis, qui ea tenentur, et illis, qui ad eam confugere co-
|
|
nantur. Male enim se res habet, cum quod virtute
|
22.1
|
effici debet, id temptatur pecunia. Sed quoniam non
|
|
numquam hoc subsidium necessarium est, quemad-
|
|
modum sit utendum eo dicemus, si prius iis de rebus,
|
|
quae virtuti propriores sunt, dixerimus. [¹⁷Atque etiam
|
5
|
subiciunt se homines imperio alterius et potestati de
|
|
causis pluribus. Ducuntur enim aut benivolentia aut
|
|
beneficiorum magnitudine aut dignitatis praestantia
|
|
aut spe sibi id utile futurum aut metu ne vi parere co-
|
|
gantur aut spe largitionis promissisque capti aut po-
|
10
|
stremo, ut saepe in nostra re publica videmus, mercede
|
|
conducti.]¹⁷ Omnium autem rerum nec aptius est quic-
|
23.1
|
quam ad opes tuendas ac tenendas quam diligi nec
|
|
alienius quam timeri. Praeclare enim Ennius 'Quem
|
|
metuunt oderunt; quem quisque odit perisse expetit'.
|
|
Multorum autem odiis nullas opes posse obsistere, si antea
|
5
|
fuit ignotum, nuper est cognitum. Nec vero huius ty-
|
|
ranni solum, quem armis oppressa pertulit civitas,
|
|
[apparet cuius] maxime †portui interitus declarat,
|
|
quantum odium hominum valet ad pestem, sed reli-
|
|
quorum similes exitus tyrannorum, quorum haud fere
|
10
|
quisquam talem interitum effugit. Malus enim est cu-
|
|
stos diuturnitatis metus contraque benivolentia fidelis
|
|
vel ad perpetuitatem. Sed iis, qui vi oppressos im-
|
24.1
|
perio coercent, sit sane adhibenda saevitia, ut eris in
|
|
famulos, si aliter teneri non possunt; qui vero in libera
|
|
civitate ita se instruunt, ut metuantur, iis nihil potest
|
|
esse dementius. Quamvis enim sint demersae leges
|
5
|
alicuius opibus, quamvis timefacta libertas, emergunt
|
|
tamen haec aliquando aut iudiciis tacitis aut occultis
|
|
de honore suffragiis. Acriores autem morsus sunt in-
|
|
termissae libertatis quam retentae. Quod igitur latissime
|
|
patet neque ad incolumitatem solum, sed etiam ad
|
10
|
opes et potentiam valet plurimum, id amplectamur, ut
|
|
metus absit, caritas retineatur. Ita facillime quae vole-
|
|
mus et privatis in rebus et in re publica consequemur.
|
|
Etenim qui se metui volent, a quibus metuentur, eos-
|
|
dem metuant ipsi necesse est. Quid enim censemus
|
25.1
|
superiorem illum Dionysium quo cruciatu timoris angi
|
|
solitum, qui cultros metuens tonsorios candente car-
|
|
bone sibi adurebat capillum? quid Alexandrum Phe-
|
|
raeum quo animo vixisse arbitramur? qui, ut scriptum
|
5
|
legimus, cum uxorem Theben admodum diligeret, ta-
|
|
men ad eam ex epulis in cubiculum veniens barbarum,
|
|
et eum quidem, ut scriptum est, conpunctum notis
|
|
Thraeciis destricto gladio iubebat anteire praemitte-
|
|
batque de stipatoribus suis qui scrutarentur arculas
|
10
|
muliebres et, ne quod in vestimentis telum occultare-
|
|
tur, exquirerent. O miserum, qui fideliorem et barba-
|
|
rum et stigmatiam putaret, quam coniugem. Nec eum
|
|
fefellit; ab ea est enim ipsa propter pelicatus suspicio-
|
|
nem interfectus. Nec vero ulla vis imperii tanta est, quae
|
15
|
premente metu possit esse diuturna. Testis est Phalaris,
|
26.1
|
cuius est praeter ceteros nobilitata crudelitas, qui non
|
|
ex insidiis interiit, ut is, quem modo dixi, Alexander,
|
|
non a paucis, ut hic noster, sed in quem universa Agri-
|
|
gentinorum multitudo impetum fecit. Quid? Macedo-
|
5
|
nes nonne Demetrium reliquerunt universique se ad Pyr-
|
|
rhum contulerunt? Quid? Lacedaemonios iniuste impe-
|
|
rantes nonne repente omnes fere socii deseruerunt spec-
|
|
tatoresque se otiosos praebuerunt Leuctricae calami-
|
|
tatis? Externa libentius in tali re quam domestica
|
10
|
recordor. Verum tamen quam diu imperium populi
|
|
Romani beneficiis tenebatur, non iniuriis, bella aut
|
|
pro sociis aut de imperio gerebantur, exitus erant bel-
|
|
lorum aut mites aut necessarii, regum, populorum,
|
|
nationum portus erat et refugium senatus, nostri autem
|
15
|
magistratus imperatoresque ex hac una re maximam
|
|
laudem capere studebant, si provincias, si socios ae-
|
|
quitate et fide defendissent. Itaque illud patrocinium
|
27.1
|
orbis terrae verius quam imperium poterat nominari.
|
|
Sensim hanc consuetudinem et disciplinam iam antea
|
|
minuebamus, post vero Sullae victoriam penitus ami-
|
|
simus; desitum est enim videri quicquam in socios ini-
|
5
|
quum, cum exstitisset in cives tanta crudelitas. Ergo
|
|
in illo secuta est honestam causam non honesta vic-
|
|
toria. Est enim ausus dicere hasta posita, cum bona
|
|
in foro venderet et bonorum virorum et locupletium
|
|
et certe civium, praedam se suam vendere. Secutus
|
10
|
est, qui in causa impia, victoria etiam foediore, non
|
|
singulorum civium bona publicaret, sed universas pro-
|
|
vincias regionesque uno calamitatis iure comprehen-
|
|
deret. Itaque vexatis ac perditis exteris nationibus
|
28.1
|
ad exemplum amissi imperii portari in triumpho Mas-
|
|
siliam vidimus et ex ea urbe triumphari, sine qua
|
|
numquam nostri imperatores ex transalpinis bellis tri-
|
|
umpharunt. Multa praeterea commemorarem nefaria
|
5
|
in socios, si hoc uno quicquam sol vidisset indignius.
|
|
Iure igitur plectimur. Nisi enim multorum impunita
|
|
scelera tulissemus, numquam ad unum tanta perve-
|
|
nisset licentia, a quo quidem rei familiaris ad paucos,
|
|
cupiditatum ad multos improbos venit hereditas. Nec
|
29.1
|
vero umquam bellorum civilium semen et causa deerit,
|
|
dum homines perditi hastam illam cruentam et me-
|
|
minerint et sperabunt, quam P. Sulla cum vibrasset
|
|
dictatore propinquo suo, idem sexto tricensimo anno
|
5
|
post a sceleratiore hasta non recessit, alter autem, qui
|
|
in illa dictatura scriba fuerat, in hac fuit quaestor ur-
|
|
banus. Ex quo debet intellegi talibus praemiis propo-
|
|
sitis numquam defutura bella civilia. Itaque parietes
|
|
modo urbis stant et manent, iique ipsi iam extrema
|
10
|
scelera metuentes, rem vero publicam penitus amisi-
|
|
mus. Atque in has clades incidimus,—redeundum
|
|
est enim ad propositum—, dum metui quam cari esse
|
|
et diligi malumus. Quae si populo Romano iniuste
|
|
imperanti accidere potuerunt, quid debent putare sin-
|
15
|
guli? Quod cum perspicuum sit benivolentiae vim
|
|
esse magnam, metus imbecillam, sequitur ut dissera-
|
|
mus, quibus rebus facillime possimus eam, quam vo-
|
|
lumus, adipisci cum honore et fide caritatem. Sed ea
|
30.1
|
non pariter omnes egemus; nam ad cuiusque vitam
|
|
institutam accommodandum est, a multisne opus sit
|
|
an satis sit a paucis diligi. Certum igitur hoc sit, idque
|
|
et primum et maxime necessarium familiaritates ha-
|
5
|
bere fidas amantium nos amicorum. haec enim est
|
|
una res prorsus, ut non multum differat inter sum-
|
|
mos et mediocres viros, eaque utrisque est propemo-
|
|
dum comparanda. Honore et gloria et benivolentia
|
31.1
|
civium fortasse non aeque omnes egent, sed tamen,
|
|
si cui haec suppetunt, adiuvant aliquantum cum ad
|
|
cetera, tum ad amicitias comparandas.
|
|