Sed quoniam de eo genere beneficiorum dictum est, 2.72.1
quae ad singulos spectant, deinceps de iis, quae ad
universos quaeque ad rem publicam pertinent, dispu-
tandum est. Eorum autem ipsorum partim eius modi
sunt, ut ad universos cives pertineant, partim, singu- 5
los ut attingant, quae sunt etiam gratiora. Danda
opera est omnino, si possit, utrisque, nec minus, ut
etiam singulis consulatur, sed ita, ut ea res aut prosit
aut certe ne obsit rei publicae. C. Gracchi frumentaria
magna largitio, exhauriebat igitur aerarium; modica 10
M. Octavii et rei publicae tolerabilis et plebi neces-
saria, ergo et civibus et rei publicae salutaris. In pri- 73.1
mis autem videndum erit ei, qui rem publicam ad-
ministrabit, ut suum quisque teneat neque de bonis
privatorum publice deminutio fiat. Perniciose enim
Philippus in tribunatu, cum legem agrariam ferret, 5
quam tamen antiquari facile passus est et in eo vehe-
menter se moderatum praebuit, sed cum in agendo
multa populariter, tum illud male, 'non esse in civitate
duo milia hominum, qui rem haberent'. Capitalis
oratio est ad aequationem bonorum pertinens, qua 10
peste quae potest esse maior? Hanc enim ob causam
maxime, ut sua tenerentur, res publicae civitatesque
constitutae sunt. Nam, etsi duce natura congregaban-
tur homines, tamen spe custodiae rerum suarum ur-
bium praesidia quaerebant. Danda etiam opera est, 74.1
ne, quod apud maiores nostros saepe fiebat propter
aerarii tenuitatem assiduitatemque bellorum, tributum
sit conferendum, idque ne eveniat multo ante erit pro-
videndum. Sin quae necessitas huius muneris alicui 5
rei publicae obvenerit—malo enim quam nostrae
ominari neque tamen de nostra, sed de omni re pu-
blica disputo—danda erit opera, ut omnes intelle-
gant, si salvi esse velint, necessitati esse parendum.
Atque etiam omnes, qui rem publicam gubernabunt, 10
consulere debebunt ut earum rerum copia sit, quae
sunt ad victum necessariae. Quarum qualis comparatio
fieri soleat et debeat, non est necesse disputare; est
enim in promptu; tantum locus attingendus fuit.