Caput autem est in omni procuratione negotii et 2.75.1
muneris publici, ut avaritiae pellatur etiam minima
suspicio. 'Utinam', inquit C. Pontius Samnis, 'ad illa
tempora me fortuna reservavisset et tum essem natus,
quando Romani dona accipere coepissent. Non essem 5
passus diutius eos imperare.' Ne illi multa saecula
expectanda fuerunt: modo enim hoc malum in hanc
rem publicam invasit. Itaque facile patior tum potius
Pontium fuisse, si quidem in illo tantum fuit roboris.
Nondum centum et decem anni sunt, cum de pecuniis 10
repetundis a L. Pisone lata lex est nulla antea cum
fuisset. At vero postea tot leges et proxumae quae-
que duriores, tot rei, tot damnati, tantum Italicum
bellum propter iudiciorum metum excitatum, tanta
sublatis legibus et iudiciis expilatio direptioque so- 15
ciorum, ut inbecillitate aliorum, non nostra virtute
valeamus. Laudat Africanum Panaetius, quod fuerit 76.1
abstinens. Quidni laudet? Sed in illo alia maiora.
Laus abstinentiae non hominis est solum, sed etiam
temporum illorum. Omni Macedonum gaza, quae fuit
maxima, potitus est Paulus; tantum in aerarium pe- 5
cuniae invexit, ut unius imperatoris praeda finem at-
tulerit tributorum. At hic nihil domum suam intulit
praeter memoriam nominis sempiternam. Imitatus pa-
trem Africanus nihilo locupletior Carthagine eversa.
Quid? qui eius collega fuit in censura, L. Mummius, 10
num quid copiosior, cum copiosissimam urbem fundi-
tus sustulisset? Italiam ornare quam domum suam
maluit; quamquam Italia ornata domus ipsa mihi vi-
detur ornatior. Nullum igitur vitium taetrius est, ut 77.1
eo, unde digressa est, referat se oratio, quam avaritia,
praesertim in principibus et rem publicam gubernanti-
bus. Habere enim quaestui rem publicam non modo
turpe est, sed sceleratum etiam et nefarium. Itaque, 5
quod Apollo Pythius oraclum edidit, Spartam nulla
re alia nisi avaritia esse perituram, id videtur non so-
lum Lacedaemoniis, sed etiam omnibus opulentis po-
pulis praedixisse. Nulla autem re conciliare facilius
benivolentiam multitudinis possunt ii, qui rei publi- 10
cae praesunt, quam abstinentia et continentia. Qui 78.1
vero se populares volunt ob eamque causam aut agra-
riam rem temptant, ut possessores pellantur suis se-
dibus, aut pecunias creditas debitoribus condonandas
putant, labefactant fundamenta rei publicae, concor- 5
diam primum, quae esse non potest, cum aliis adi-
muntur, aliis condonantur pecuniae, deinde aequita-
tem, quae tollitur omnis, si habere suum cuique non
licet. Id enim est proprium, ut supra dixi, civitatis at-
que urbis, ut sit libera et non sollicita suae rei cuius- 10
que custodia. Atque in hac pernicie rei publicae ne 79.1
illam quidem consequuntur, quam putant, gratiam. Nam
cui res erepta est, est inimicus; cui data est, etiam
dissimulat se accipere voluisse et maxime in pecuniis
creditis occultat suum gaudium, ne videatur non fuisse 5
solvendo. At vero ille, qui accipit iniuriam, et memi-
nit et prae se fert dolorem suum, nec, si plures sunt
ii, quibus inprobe datum est, quam illi, quibus iniuste
ademptum est, idcirco plus etiam valent. Non enim
numero haec iudicantur, sed pondere. Quam autem 10
habet aequitatem, ut agrum multis annis aut etiam
saeculis ante possessum qui nullum habuit habeat,
qui autem habuit amittat? Ac propter hoc iniuriae 80.1
genus Lacedaemonii Lysandrum ephorum expulerunt,
Agim regem, quod nunquam antea apud eos acciderat,
necaverunt, exque eo tempore tantae discordiae se-
cutae sunt, ut et tyranni existerent et optumates ex- 5
terminarentur et praeclarissime constituta res publica
dilaberetur. Nec vero solum ipsa cecidit, sed etiam
reliquam Graeciam evertit contagionibus malorum,
quae a Lacedaemoniis profectae manarunt latius.
Quid? nostros Gracchos, Ti. Gracchi summi viri filios, 10
Africani nepotes, nonne agrariae contentiones perdi-
derunt? At vero Aratus Sicyonius iure laudatur, qui, 81.1
cum eius civitas quinquaginta annos a tyrannis tene-
retur, profectus Argis Sicyonem clandestino introitu
urbe est potitus, cumque tyrannum Nicoclem inpro-
viso oppressisset, sescentos exules, qui locupletissimi 5
fuerant eius civitatis, restituit remque publicam ad-
ventu suo liberavit. Sed cum magnam animadverteret
in bonis et possessionibus difficultatem, quod et eos,
quos ipse restituerat, quorum bona alii possederant,
egere iniquissimum esse arbitrabatur et quinquaginta 10
annorum possessiones movere non nimis aequum pu-
tabat, propterea quod tam longo spatio multa heredi-
tatibus, multa emptionibus, multa dotibus tenebantur
sine iniuria, iudicavit neque illis adimi nec iis non
satis fieri, quorum illa fuerant, oportere. Cum igitur 82.1
statuisset opus esse ad eam rem constituendam pe-
cunia Alexandream se proficisci velle dixit remque
integram ad reditum suum iussit esse, isque celeriter
ad Ptolomaeum, suum hospitem, venit, qui tum re- 5
gnabat alter post Alexandream conditam. Quoi cum
exposuisset patriam se liberare velle causamque do-
cuisset, a rege opulento vir summus facile impetra-
vit, ut grandi pecunia adiuvaretur. Quam cum Sicyo-
nem attulisset, adhibuit sibi in consilium quindecim 10
principes, cum quibus causas cognovit et eorum, qui
aliena tenebant, et eorum, qui sua amiserant, perfecit-
que aestumandis possessionibus, ut persuaderet aliis,
ut pecuniam accipere mallent, possessionibus cede-
rent, aliis, ut commodius putarent numerari sibi, quod 15
tanti esset, quam suum recuperare. Ita perfectum est,
ut omnes concordia constituta sine querella discede-
rent. O virum magnum dignumque, qui in re publica 83.1
nostra natus esset! Sic par est, agere cum civibus,
non, ut bis iam vidimus, hastam in foro ponere et
bona civium voci subicere praeconis. At ille Graecus,
id quod fuit sapientis et praestantis viri, omnibus con- 5
sulendum putavit, eaque est summa ratio et sapientia
boni civis, commoda civium non divellere atque omnis
aequitate eadem continere. Habitent gratis in alieno.
Quid ita? ut, cum ego emerim, aedificarim, tuear, im-
pendam, tu me invito fruare meo? Quid est aliud 10
aliis sua eripere, aliis dare aliena? Tabulae vero no- 84.1
vae quid habent argumenti, nisi ut emas mea pecunia
fundum, eum tu habeas, ego non habeam pecuniam?
Quam ob rem ne sit aes alienum, quod rei publicae
noceat, providendum est, quod multis rationibus ca- 5
veri potest, non, si fuerit, ut locupletes suum perdant,
debitores lucrentur alienum. Nec enim ulla res vehe-
mentius rem publicam continet quam fides, quae esse
nulla potest, nisi erit necessaria solutio rerum credi-
tarum. Numquam vehementius actum est quam me 10
consule ne solveretur. Armis et castris temptata res
est ab omni genere hominum et ordine; quibus ita re-
stiti, ut hoc totum malum de re publica tolleretur.
Numquam nec maius aes alienum fuit nec melius nec
facilius dissolutum est; fraudandi enim spe sublata 15
solvendi necessitas consecuta est. At vero hic nunc
victor tum quidem victus, quae cogitarat, cum ipsius
intererat, tum ea perfecit, cum eius iam nihil interesset.
Tanta in eo peccandi libido fuit, ut hoc ipsum eum
delectaret peccare, etiam si causa non esset. Ab hoc 85.1
igitur genere largitionis, ut aliis detur, aliis auferatur,
aberunt ii, qui rem publicam tuebuntur, inprimisque
operam dabunt, ut iuris et iudiciorum aequitate suum
quisque teneat et neque tenuiores propter humilitatem 5
circumveniantur neque locupletibus ad sua vel tenenda
vel recuperanda obsit invidia, praeterea, quibuscum-
que rebus vel belli vel domi poterunt, rem publicam
augeant imperio, agris, vectigalibus. Haec magnorum
hominum sunt, haec apud maiores nostros factitata, 10
haec genera officiorum qui persecuntur cum summa
utilitate rei publicae magnam ipsi adipiscentur et gra-
tiam et gloriam.