Quam ob rem de iudicio Panaetii dubitari non po-
|
3.11.1
|
test; rectene autem hanc tertiam partem ad exquiren-
|
|
dum officium adiunxerit an secus, de eo fortasse dis-
|
|
putari potest. Nam, sive honestum solum bonum est,
|
|
ut Stoicis placet, sive, quod honestum est, id ita sum-
|
5
|
mum bonum est, quemadmodum Peripateticis vestris
|
|
videtur, ut omnia ex altera parte collocata vix minimi
|
|
momenti instar habeant, dubitandum non est quin
|
|
numquam possit utilitas cum honestate contendere.
|
|
Itaque accepimus Socratem exsecrari solitum eos, qui
|
10
|
primum haec natura cohaerentia opinione distraxis-
|
|
sent. Cui quidem ita sunt Stoici assensi, ut et, quic-
|
|
quid honestum esset, id utile esse censerent, nec utile
|
|
quicquam, quod non honestum. Quodsi is esset Pa-
|
12.1
|
naetius, qui virtutem propterea colendam diceret, quod
|
|
ea efficiens utilitatis esset, ut ii, qui res expetendas
|
|
vel voluptate vel indolentia metiuntur, liceret ei di-
|
|
cere utilitatem aliquando cum honestate pugnare. Sed
|
5
|
cum sit is, qui id solum bonum iudicet, quod honestum
|
|
sit, quae autem huic repugnent specie quadam utili-
|
|
tatis, eorum neque accessione meliorem vitam fieri
|
|
nec decessione peiorem, non videtur debuisse eius-
|
|
modi deliberationem introducere, in qua quod utile
|
10
|
videretur cum eo, quod honestum est, compararetur.
|
|
Etenim quod summum bonum a Stoicis dicitur, con-
|
13.1
|
venienter naturae vivere, id habet hanc, ut opinor,
|
|
sententiam, cum virtute congruere semper, cetera au-
|
|
tem, quae secundum naturam essent, ita legere, si ea
|
|
virtuti non repugnarent. Quod cum ita sit, putant qui-
|
5
|
dam hanc comparationem non recte introductam nec
|
|
omnino de eo genere quicquam praecipiendum fuisse.
|
|
Atque illud quidem honestum, quod proprie vereque
|
|
dicitur id in sapientibus est solis neque a virtute di-
|
|
velli umquam potest. In iis autem, in quibus sapientia
|
10
|
perfecta non est, ipsum illud quidem perfectum ho-
|
|
nestum nullo modo, similitudines honesti esse pos-
|
|
sunt. Haec enim officia, de quibus his libris disputa-
|
14.1
|
mus, media Stoici appellant; ea communia sunt et
|
|
late patent, quae et ingenii bonitate multi assequun-
|
|
tur et progressione discendi. Illud autem officium,
|
|
quod rectum idem appellant, perfectum atque abso-
|
5
|
lutum est et, ut idem dicunt, omnes numeros habet nec
|
|
praeter sapientem cadere in quemquam potest. Cum
|
15.1
|
autem aliquid actum est, in quo media officia com-
|
|
pareant, id cumulate videtur esse perfectum propterea,
|
|
quod vulgus, quid absit a perfecto, non fere intellegit;
|
|
quatenus autem intellegit, nihil putat praetermissum,
|
5
|
quod idem in poematis, in picturis usu venit in aliis-
|
|
que compluribus, ut delectentur imperiti laudentque
|
|
ea, quae laudanda non sint, ob eam, credo, causam,
|
|
quod insit in his aliquid probi, quod capiat ignaros,
|
|
qui idem, quid in unaquaque re vitii sit, nequeant iu-
|
10
|
dicare. Itaque cum sunt docti a peritis, desistunt fa-
|
|
cile sententia. Haec igitur officia, de quibus his libris
|
|
disserimus, quasi secunda quaedam honesta esse di-
|
|
cunt, non sapientium modo propria, sed cum omni
|
|
hominum genere communia. Itaque iis omnes, in qui-
|
16.1
|
bus est virtutis indoles, commoventur. Nec vero, cum
|
|
duo Decii aut duo Scipiones fortes viri commemoran-
|
|
tur, aut cum Fabricius, aut Aristides iustus nomina-
|
|
tur, aut ab illis fortitudinis aut ab his iustitiae tam-
|
5
|
quam a sapiente petitur exemplum; nemo enim horum
|
|
sic sapiens, ut sapientem volumus intellegi, nec ii, qui
|
|
sapientes habiti et nominati, M. Cato et C. Laelius,
|
|
sapientes fuerunt, ne illi quidem septem, sed ex medi-
|
|
orum officiorum frequentia similitudinem quandam
|
10
|
gerebant speciemque sapientium. Quocirca nec id,
|
17.1
|
quod vere honestum est, fas est cum utilis repugnan-
|
|
tia comparari, nec id quod communiter appellamus ho-
|
|
nestum, quod colitur ab iis, qui bonos se viros haberi
|
|
volunt, cum emolumentis umquam est comparandum
|
5
|
tamque id honestum, quod in nostram intellegentiam
|
|
cadit, tuendum conservandumque nobis est quam il-
|
|
lud, quod proprie dicitur vereque est honestum, sa-
|
|
pientibus; aliter enim teneri non potest, si quae ad
|
|
virtutem est facta progressio. Sed haec quidem de
|
10
|
his, qui conservatione officiorum existimantur boni.
|
|
Qui autem omnia metiuntur emolumentis et commodis
|
18.1
|
neque ea volunt praeponderari honestate, ii solent in
|
|
deliberando honestum cum eo, quod utile putant, com-
|
|
parare, boni viri non solent. Itaque existimo Panae-
|
|
tium, cum dixerit homines solere in hac comparatione
|
5
|
dubitare, hoc ipsum sensisse, quod dixerit solere
|
|
modo, non etiam oportere. Etenim non modo pluris
|
|
putare, quod utile videatur quam quod honestum sit,
|
|
sed etiam haec inter se comparare et in his addubi-
|
|
tare turpissimum est. Quid ergo est quod non num-
|
10
|
quam dubitationem adferre soleat considerandumque
|
|
videatur? Credo, si quando dubitatio accidit, quale
|
|
sit id, de quo consideretur. Saepe enim tempore fit,
|
19.1
|
ut quod turpe plerumque haberi soleat, inveniatur non
|
|
esse turpe. Exempli causa ponatur aliquid, quod pa-
|
|
teat latius. Quod potest maius scelus quam non modo
|
|
hominem, sed etiam familiarem hominem occidere?
|
5
|
Num igitur se adstrinxit scelere, si qui tyrannum occi-
|
|
dit quamvis familiarem? Populo quidem Romano non
|
|
videtur, qui ex omnibus praeclaris factis illud pulcher-
|
|
rimum existimat. Vicit ergo utilitas honestatem?
|
|
Immo vero honestas utilitatem secuta est.
|
10
|