Sed, ut laudandus Regulus in conservando iure iu- 3.113.1
rando, sic decem illi, quos post Cannensem pugnam
iuratos ad senatum misit Hannibal, se in castra redi-
turos ea, quorum erant potiti Poeni, nisi de redimen-
dis captivis impetravissent, si non redierunt, vitu- 5
perandi. De quibus non omnes uno modo. Nam Poly-
bius, bonus auctor inprimis, ex decem nobilissimis,
qui tum erant missi, <unum, qui> egressus e castris
redisset, quasi aliquid esset oblitus, Romae remansisse.
Reditu enim in castra liberatum se esse iure iurando 10
interpretabatur, non recte. Fraus enim distringit, non
dissolvit periurium. Fuit igitur stulta calliditas, per-
verse imitata prudentiam. Itaque decrevit senatus, ut
ille veterator et callidus, vinctus ad Hannibalem du-
ceretur. Sed illud maximum. Octo hominum milia 114.1
tenebat Hannibal, non quos in acie cepisset, aut qui
periculo mortis diffugissent, sed qui relicti in castris
fuissent a Paulo et a Varrone consulibus. Eos senatus
non censuit redimendos, cum id parva pecunia fieri 5
posset, ut esset insitum militibus nostris aut vincere
aut emori. Qua quidem re audita fractum animum
Hannibalis scribit idem, quod senatus populusque Ro-
manus rebus afflictis tam excelso animo fuisset. Sic
honestatis comparatione ea, quae videntur utilia, vin- 10
cuntur. Acilius autem, qui Graece scripsit historiam, 115.1
plures ait fuisse, qui in castra revertissent eadem
fraude, ut iure iurando liberarentur eosque a censori-
bus omnibus ignominiis notatos. Sit iam huius loci
finis. Perspicuum est enim ea, quae timido animo, 5
humili, demisso fractoque fiant, quale fuisset Reguli
factum, si aut de captivis quod ipsi opus esse videre-
tur, non quod rei publicae, censuisset aut domi rema-
nere voluisset, non esse utilia, quia sint flagitiosa,
foeda, turpia. Restat quarta pars, quae decore, mode- 116.1
ratione, modestia, continentia, temperantia continetur.
Potest igitur quicquam utile esse, quod sit huic ta-
lium virtutum choro contrarium? Atqui ab Aristippo
Cyrenaici atque Annicerii philosophi nominati omne 5
bonum in voluptate posuerunt virtutemque censue-
runt ob eam rem esse c<on>laudandam, quod effi-
ciens esset voluptatis; quibus obsoletis floret Epicu-
rus, eiusdem fere adiutor auctorque sententiae. Cum
his viris equisque, ut dicitur, si honestatem tueri ac 10
retinere sententia est, decertandum est. Nam si non 117.1
modo utilitas, sed vita omnis beata corporis firma
constitutione eiusque constitutionis spe explorata, ut
a Metrodoro scriptum est, continetur, certe haec utili-
tas et quidem summa,—sic enim censent—cum ho- 5
nestate pugnabit. Nam ubi primum prudentiae locus
dabitur? an ut conquirat undique suavitates? Quam
miser virtutis famulatus servientis voluptati. Quod
autem munus prudentiae? an legere intellegenter vo-
luptates? fac nihil isto esse iucundius, quid cogitari 10
potest turpius? Iam, qui dolorem summum malum
dicat, apud eum quem habet locum fortitudo, quae est
dolorum laborumque contemptio? Quamvis enim mul-
tis locis dicat Epicurus, sicuti dicit, satis fortiter de
dolore, tamen non id spectandum est, quid dicat, sed 15
quid consentaneum sit ei dicere, qui bona voluptate
terminaverit, mala dolore. Et si illum audiam de con-
tinentia et temperantia, dicit ille quidem multa multis
locis, sed aqua haeret, ut aiunt. Nam qui potest tem-
perantiam laudare is, qui ponat summum bonum in 20
voluptate? Est enim temperantia libidinum inimica,
libidines autem consectatrices voluptatis. Atque in his 118.1
tamen tribus generibus quoquo modo possunt, non
incallide tergiversantur. Prudentiam introducunt scien-
tiam suppeditantem voluptates, depellentem dolores.
Fortitudinem quoque aliquo modo expediunt, cum tra- 5
dunt rationem neglegendae mortis, perpetiendi do-
loris. Etiam temperantiam inducunt non facillime illi
quidem, sed tamen quoquo modo possunt. Dicunt
enim voluptatis magnitudinem doloris detractione fi-
niri. Iustitia vacillat vel iacet potius omnesque eae 10
virtutes, quae in communitate cernuntur et in socie-
tate generis humani. Neque enim bonitas nec liberali-
tas nec comitas esse potest, non plus quam amicitia, si
haec non per se expetantur, sed ad voluptatem utili-
tatemve referantur. Conferamus igitur in pauca. Nam 119.1
ut utilitatem nullam esse docuimus, quae honestati
esset contraria, sic omnem voluptatem dicimus ho-
nestati esse contrariam. Quo magis reprehendendos
Calliphontem et Dinomachum iudico, qui se diremptu- 5
ros controversiam putaverunt, si cum honestate vo-
luptatem tamquam cum homine pecudem copulavis-
sent. Non recipit istam coniunctionem honestas, asper-
natur, repellit. Nec vero finis bonorum et malorum,
qui simplex esse debet, ex dissimillimis rebus misceri 10
et temperari potest. Sed de hoc—magna enim res
est, alio loco pluribus; nunc ad propositum. Quemad- 120.1
modum igitur, si quando ea, quae videtur utilitas, ho-
nestati repugnat, diiudicanda res sit, satis est supra
disputatum. Sin autem speciem utilitatis etiam volup-
tas habere dicetur, nulla potest esse ei cum honestate 5
coniunctio. Nam, ut tribuamus aliquid voluptati, con-
dimenti fortasse non nihil, utilitatis certe nihil ha-
bebit.