ex. 51 vel in. 50 Tarsi
M. CICERO IMP. S. D. M. CATONI
Summa tua auctoritas fecit meumque perpetuum de tua 15.4.1.1
singulari virtute iudicium ut magni mea interesse putarem
et res eas quas gessissem tibi notas esse et non ignorari a te
qua aequitate et continentia tuerer socios provinciamque
administrarem. iis enim a te cognitis arbitrabar facilius me 5
tibi quae vellem probaturum.
  Cum in provinciam prid. Kal. Sext. venissem et propter 2.1
anni tempus ad exercitum mihi confestim esse eundum
viderem, biduum Laodiceae fui, deinde Apameae quadri-
duum, triduum Synnadis, totidem dies Philomelii; quibus in
oppidis cum magni conventus fuissent, multas civitates 5
acerbissimis tributis et gravissimis usuris et falso aere alieno
liberavi. cumque ante adventum meum seditione quadam
exercitus esset dissipatus, quinque cohortes sine legato, sine
tribuno militum, denique etiam sine centurione ullo
apud Philomelium consedissent, reliquus exercitus esset in 10
Lycaonia, M. Anneio legato imperavi ut eas quinque cohortis
ad reliquum exercitum duceret coactoque in unum locum
exercitu castra in Lycaonia apud Iconium faceret.
  Quod cum ab illo diligenter esset actum, ego in castra a. d. 3.1
VII Kal. Sept. veni, cum interea superioribus diebus ex
senatus consulto et evocatorum firma<m> manum et
equitatum sane idoneum et popul<or>um liberorum re-
gumque sociorum auxilia voluntaria comparavissem. interim, 5
cum exercitu lustrato iter in Ciliciam facere coepissem Kal.
Sept., legati a rege Commageno ad me missi pertumultuose
neque tamen non vere Parthos in Syriam transisse nunti-
averunt. quo audito vehementer sum commotus cum de 4.1
Syria tum de mea provincia, de reliqua denique Asia. itaque
exercitum mihi ducendum per Cappadociae regionem eam
quae Ciliciam attingeret putavi. nam si me in Ciliciam
demisissem, Ciliciam quidem ipsam propter montis Amani 5
naturam facile tenuissem (duo sunt enim aditus in Ciliciam
ex Syria, quorum uterque parvis praesidiis propter angustias
intercludi potest, nec est quicquam Cilicia contra Syriam
munitius), sed me Cappadocia movebat, quae patet a Syria
regesque habet finitimos, qui, etiam si sunt amici nobis, 10
tamen aperte Parthis inimici esse non audent. itaque in
Cappadocia extrema non longe a Tauro apud oppidum
Cybistra castra feci, ut et Ciliciam tuerer et Cappadociam
tenens nova finitimorum consilia impedirem.
  Interea in hoc tanto motu tantaque exspectatione maximi 5.1
belli rex Deiotarus, cui non sine causa plurimum semper et
meo et tuo et senatus iudicio tributum est, vir cum bene-
volentia et fide erga populum Romanum singulari tum
praestanti magnitudine et animi et consili, legatos ad me 5
misit se cum omnibus suis copiis in mea castra esse venturum.
cuius ego studio officioque commotus egi ei per litteras
gratias idque ut maturaret hortatus sum.
  Cum autem ad Cybistra propter rationem belli quinque 6.1
dies essem moratus, regem Ariobarzanem, cuius salutem
a senatu te auctore commendatam habebam, praesentibus
insidiis necopinantem liberavi neque solum ei saluti fui sed
etiam curavi ut cum auctoritate regnaret. Metram et eum 5
quem tu mihi diligenter commendaras, Athenaeum, importu-
nitate Athenaidis exsilio multatos <in> maxima apud regem
auctoritate gratiaque constitui, cumque magnum bellum in
Cappadocia concitaretur si sacerdos armis se, quod facturus
putabatur, defenderet, adulescens et equitatu et peditatu et 10
pecunia paratus et †toto† iis qui novari aliquid volebant,
perfeci ut e regno ille discederet rexque sine tumultu ac sine
armis omni auctoritate aulae communita regnum cum
dignitate obtineret.
  Interea cognovi multorum litteris atque nuntiis magnas 7.1
Parthorum copias <et> Arabum ad oppidum Antiocheam
accessisse magnumque eorum equitatum, qui in Ciliciam
transisset, ab equitum meorum turmis et a cohorte praetoria,
quae erat Epiphaneae praesidi causa, occidione occisum. 5
qua re cum viderem a Cappadocia Parthorum copias aversas
non longe a finibus esse Ciliciae, quam potui maximis
itineribus ad Amanum exercitum duxi. quo ut veni, hostem
ab Antiochea recessisse, Bibulum Antiocheae esse cognovi.
Deiotarum confestim iam ad me venientem cum magno et 10
firmo equitatu et peditatu et cum omnibus suis copiis
certiorem feci non videri esse causam cur abesset a regno
meque ad eum, si quid novi forte accidisset, statim litteras
nuntiosque missurum esse.
  Cumque eo animo venissem ut utrique provinciae, si ita 8.1
tempus ferret, subvenirem, tum id quod iam ante statueram
vehementer interesse utriusque provinciae, pacare Amanum
et perpetuum hostem ex eo monte tollere, agere perrexi.
cumque me discedere ab eo monte simulassem et alias partis 5
Ciliciae petere abessemque ab Amano iter unius diei et
castra apud Epiphaneam fecissem, a. d. IIII Id. Oct., cum
advesperasceret, expedito exercitu ita noctu iter feci ut a. d.
III Id. Oct., cum lucisceret, in Amanum ascenderem
distributisque cohortibus et auxiliis, cum aliis Quintus frater 10
legatus mecum simul, aliis C. Pomptinus legatus, reliquis
M. Anneius et L. Tullius legati praeessent, plerosque
necopinantis oppressimus, qui occisi captique sunt interclusi
fuga. Eranam autem, quae fuit non vici instar sed urbis, quod 9.1
erat Amani caput, itemque Sepyram et Commorim, acriter
et diu repugnantibus, Pomptino illam partem Amani tenente,
ex antelucano tempore usque ad horam diei X magna
multitudine hostium occisa cepimus castellaque vi capta 5
complura incendimus. his rebus ita gestis castra in radicibus
Amani habuimus apud Aras Alexandri quadriduum et
in reliqui<i>s Amani delendis agrisque vastandis, quae
pars eius montis meae provinciae est, id tempus omne
consumpsimus. 10
  Confectis his rebus ad oppidum Eleutherocilicum Pin- 10.1
denissum exercitum adduxi. quod cum esset altissimo et
munitissimo loco ab iisque incoleretur qui ne regibus quidem
umquam paruissent, cum et fugitivos reciperent et Parthorum
adventum acerrime exspectarent, ad existimationem imperi 5
pertinere arbitratus sum comprimere eorum audaciam, quo
facilius etiam ceterorum animi qui alieni essent ab imperio
nostro frangerentur. vallo et fossa circumdedi, sex castellis
castrisque maximis saepsi, aggere, vineis, turribus oppugnavi
ususque tormentis multis, multis sagittariis, magno labore 10
meo sine ulla molestia sumptuve sociorum, septimo quinqua-
gensimo die rem confeci, ut omnibus partibus urbis
disturbatis aut incensis compulsi in potestatem meam
pervenirent. his erant finitimi pari scelere et audacia
Tebarani. ab iis Pindenisso capto obsides accepi; exercitum 15
in hiberna dimisi; Quintum fratrem negotio praeposui ut in
vicis aut captis aut male pacatis exercitus collocaretur.
  Nunc velim sic tibi persuadeas, si de iis rebus ad senatum 11.1
relatum sit, me existimaturum summam mihi laudem
tributam si tu honorem meum sententia tua comprobaris,
idque, etsi talibus de rebus gravissimos homines et rogare
solere et rogari scio, tamen admonendum potius te a me 5
quam rogandum puto. tu es enim is qui me tuis sententiis
saepissime ornasti, qui oratione, qui praedicatione, qui
summis laudibus in senatu, in contionibus ad caelum
extulisti; cuius ego semper tanta esse verborum pondera
putavi ut uno verbo tuo cum mea laude coniuncto omnia 10
adsequi me arbitrarer. te denique memini, cum cuidam
clarissimo atque optimo viro supplicationem non decerneres,
dicere te decreturum si referretur ob eas res quas is consul in
urbe gessisset. tu idem mihi supplicationem decrevisti togato,
non, ut multis, re publica bene gesta sed, ut nemini, re 15
publica conservata. mitto quod invidiam, quod pericula, 12.1
quod omnis meas tempestates et subieris et multo etiam
magis, si per me licuisset, subire paratissimus fueris, quod
denique inimicum meum tuum inimicum putaris, cuius
etiam interitum, cum facile intellegerem mihi quantum 5
tribueres, Milonis causa in senatu defendenda approbaris.
a me autem haec sunt profecta, quae non ego in benefici
loco pono sed in veri testimoni atque iudici, ut praestantis-
simas tuas virtutes non tacitus admirarer (quis enim id non
facit?), sed in omnibus orationibus, sententiis dicendis, 10
causis agendis, omnibus scriptis Graecis, Latinis, omni
denique varietate litterarum mearum te non modo iis quos
vidissemus sed etiam iis de quibus audissemus omnibus
anteferrem.
  Quaeres fortasse quid sit quod ego hoc nescio quid 13.1
gratulationis et honoris a senatu tanti aestimem. agam iam
tecum familiariter, ut est et studiis et officiis nostris mutuis et
summa amicitia dignum et necessitudine etiam paterna. si
quisquam fuit umquam remotus et natura et magis etiam, ut 5
mihi quidem sentire videor, ratione atque doctrina ab inani
laude et sermonibus vulgi, ego profecto is sum. testis est
consulatus meus, in quo, sicut in reliqua vita, fateor ea me
studiose secutum ex quibus vera gloria nasci posset, ipsam
quidem gloriam per se numquam putavi expetendam. itaque 10
et provinciam ornatam et spem non dubiam triumphi
neglexi, sacerdotium denique, cum, quem ad modum te
existimare arbitror, non difficillime consequi possem, non
appetivi. idem post iniuriam acceptam, quam tu rei publicae
calamitatem semper appellas, meam non modo non calami- 15
tatem sed etiam gloriam, studui quam ornatissima senatus
populique Romani de me iudicia intercedere. itaque et
augur postea fieri volui, quod antea neglexeram, et eum
honorem qui a senatu tribui rebus bellicis solet, neglectum a
me olim, nunc mihi expetendum puto. 20
  Huic meae voluntati, in qua inest aliqua vis desideri ad 14.1
sanandum vulnus iniuriae, ut faveas adiutorque sis, quod
paulo ante me negaram rogaturum, vehementer te rogo, sed
ita si non ieiunum hoc nescio quid quod ego gessi et con-
temnendum videbitur sed tale atque tantum ut multi 5
nequaquam paribus rebus honores summos a senatu con-
secuti sint. equidem etiam illud mihi animum advertisse
videor (scis enim quam attente te audire soleam), te non tam
res gestas quam mores <et> instituta atque vitam imperatorum
spectare solere in habendis aut non habendis honoribus. 10
quod si in mea causa considerabis, reperies me exercitu
imbecillo contra metum maximi belli firmissimum praesidium
habuisse aequitatem et continentiam. his ego subsidiis ea
sum consecutus quae nullis legionibus consequi potuissem,
ut <ex> alienissimis sociis amicissimos, ex infidelissimis 15
firmissimos redderem animosque novarum rerum exspecta-
tione suspensos ad veteris imperi benevolentiam traducerem.
  Sed nimis haec multa de me, praesertim ad te, a quo uno 15.1
omnium sociorum querelae audiuntur. cognosces ex iis qui
meis institutis se recreatos putant; cumque omnes uno prope
consensu de me apud te ea quae mihi optatissima sunt
praedicabunt tum duae maxime clientelae tuae, Cyprus 5
insula et Cappadociae regnum, tecum de me loquentur, puto
etiam regem Deiotarum, qui uni tibi est maxime necessarius.
quae si etiam maiora sunt et in omnibus saeculis pauciores
viri reperti sunt qui suas cupiditates quam qui hostium
copias vincerent, est profecto tuum, cum ad res bellicas haec 10
quae rariora et difficiliora sunt genera virtutis adiunxeris,
ipsas etiam illas res gestas iustiores esse et maiores putare.
  Extremum illud est, ut quasi diffidens rogationi meae 16.1
philosophiam ad te adlegem, qua nec mihi carior ulla
umquam res in vita fuit nec hominum generi maius a deis
munus ullum est datum. haec igitur, quae mihi tecum
communis est, societas studiorum atque artium nostrarum, 5
quibus a pueritia dediti ac devincti soli prope modum nos
philosophiam veram illam et antiquam, quae quibusdam oti
esse ac desidiae videtur, in forum atque in rem publicam
atque in ipsam aciem paene deduximus, tecum agit de mea
laude; cui negari a Catone fas esse non puto. quam ob rem 10
tibi sic persuadeas velim, si mihi tua sententia tributus honos
ex meis litteris fuerit, me sic existimaturum, cum auctoritate
tua tum benevolentia erga me mihi quod maxime cupierim
contigisse.