non multo post ep. 6.3
M. CICERO S. D. A. TORQUATO
Novi quod ad te scriberem nihil erat et tamen, si quid esset, 6.4.1.1
sciebam te a tuis certiorem fieri solere. de futuris autem
rebus etsi semper difficile est dicere, tamen interdum
coniectura possis propius accedere cum est res eius modi
cuius exitus provideri possit. nunc tantum videmur intel- 5
legere, non diuturnum bellum; etsi id ipsum non nullis
videtur secus. equidem, cum haec scribebam, aliquid iam
actum putabam; [non quo] sed quid, difficilis erat coniectura.
nam cum omnis belli Mars communis et cum semper incerti
exitus proeliorum sunt, tum hoc tempore ita magnae utrimque 10
copiae, ita paratae ad depugnandum esse dicuntur ut,
utercumque vicerit, non sit mirum futurum. illa in dies
singulos magis magisque opinio hominum confirmatur,
etiam si inter causas armorum aliquantum intersit, tamen
inter victorias non multum interfuturum. alteros prope 15
modum iam sumus experti, de altero nemo est quin cogitet
quam sit metuendus iratus victor armatus.
  Hoc loco si videor augere dolorem tuum quem consolando 2.1
levare debe<b>am, fateor me communium malorum con-
solationem nullam invenire praeter illam, quae tamen, si
possis eam suscipere, maxima est quaque ego cottidie magis
utor, conscientiam rectae voluntatis maximam consolationem 5
esse rerum incommodarum nec esse ullum magnum malum
praeter culpam. a qua quoniam tantum absumus ut etiam
optime senserimus eventusque magis nostri consili quam
consilium reprehendatur et quoniam praestitimus quod
debuimus, moderate quod evenit feramus. sed hoc mihi 10
tamen non sumo ut te consoler de communibus miseriis,
quae ad consolandum maioris ingeni et ad ferendum
singularis virtutis indigent; illud cuivis facile est docere, cur
praecipue tu dolere nihil debeas. eius enim qui tardior in te
levando fuit quam fore putaremus non est mihi dubia de tua 15
salute sententia, de illis autem non arbitror te exspectare
quid sentiam.
  Reliquum est ut te angat quod absis a tuis tam diu, res 3.1
molesta, praesertim ab iis pueris quibus nihil potest esse
festivius; sed, ut ad te scripsi antea, tempus est huius modi
ut suam quisque condicionem miserrimam putet et, ubi
quisque sit, ibi esse minime velit. equidem nos qui Romae 5
sumus miserrimos esse duco, non solum quod in malis
omnibus acerbius est videre quam audire sed etiam quod ad
omnis casus subitorum periculorum magis obiecti sumus
quam si abessemus.
  Etsi me ipsum consolatorem tuum non tantum litterae, 10
quibus semper studui, quantum longinquitas temporis
mitigavit. quanto fuerim dolore meministi. in quo prima illa 4.1
consolatio est, vidisse me plus quam ceteros cum cupiebam
quamvis iniqua condicione pacem. quod etsi casu, non
divinatione mea, factum est, tamen in hac inani prudentiae
laude delector. deinde, quod mihi ad consolationem com- 5
mune tecum est, si iam vocer ad exitum vitae, non ab ea re
publica avellar qua carendum esse doleam, praesertim cum
id sine ullo sensu futurum sit. adiuvat <et>iam aetas et acta
iam vita, quae cum cursu suo bene confecto delectat tum
vetat in eo vim timere quo nos iam natura ipsa paene 10
perduxerit. postremo is vir vel etiam ii viri hoc bello occide-
runt ut impudentia videatur eandem fortunam, si res cogat,
recusare. equidem mihi omnia propono, nec ullum est
tantum malum quod non putem impendere. sed cum plus in
metuendo mali sit quam in ipso illo quod timetur, desino, 15
praesertim cum id impendeat in quo non modo dolor nullus
verum finis etiam doloris futurus sit.
  Sed haec satis multa, vel plura potius quam necesse fuit;
facit autem non loquacitas mea sed benevolentia longiores
epistulas. 20
  Servium discessisse Athenis moleste tuli. non enim dubito 5.1
quin magnae tibi levationi solitus sit esse cottidianus con-
gressus et sermo cum familiarissimi hominis tum optimi et
prudentissimi viri. tu velim te, ut debes et soles, tua virtute
sustentes. ego quae te velle quaeque ad te et ad tuos 5
pertinere arbitrabor omnia studiose diligenterque curabo.
quae cum faciam, benevolentiam tuam erga me imitabor,
merita non adsequar.
  Vale.