xvii Kal. Mai. 49 (§7) in Cumano
CICERO ATTICO SAL.
Multas a te accepi epistulas eodem die, omnis diligenter 10.4.1.1
scriptas, eam vero quae voluminis instar erat saepe legendam,
sicuti facio. in qua non frustra laborem suscepisti, mihi
quidem pergratum fecisti. qua re ut id, quoad licebit, id est
quoad scies ubi simus, quam saepissime facias te vehementer 5
rogo.
  Ac deplorandi quidem, quod cottidie facimus, sit iam
nobis aut finis omnino, si potest, aut moderatio quaedam,
quod profecto potest. non enim iam quam dignitatem, quos
honores, quem vitae statum amiserim cogito, sed quid con- 10
secutus sim, quid praestiterim, qua in laude vixerim, his
denique in malis quid intersit inter me et istos quos propter
omnia amisimus. hi sunt qui, nisi me civitate expulissent,
obtinere se non putaverunt posse licentiam cupiditatum
suarum; quorum societatis et sceleratae consensionis fides 15
quo eruperit vides. alter ardet furore et scelere nec remittit 2.1
aliquid sed in dies ingravescit; modo Italia expulit, nunc alia
ex parte persequi, ex alia provincia exspoliare conatur nec
iam recusat sed quodam modo postulat ut, quem ad modum
est, sic etiam appelletur tyrannus. alter, is qui nos sibi quon- 3.1
dam ad pedes stratos ne sublevabat quidem, qui se nihil
contra huius voluntatem facere posse, elapsus e soceri mani-
bus ac ferro bellum terra et mari comparat, non iniustum ille
quidem sed cum pium tum etiam necessarium, suis tamen 5
civibus exitiabile nisi vicerit, calamitosum etiam si vicerit.
  Horum ego summorum imperatorum non modo res gestas 4.1
non antepono meis sed ne fortunam quidem ipsam; qua illi
florentissima, nos duriore conflictati videmur. quis enim
potest aut deserta per se patria aut oppressa beatus esse? et
si, ut nos a te admonemur, recte in illis libris diximus nihil 5
esse bonum nisi quod honestum, nihil malum nisi quod turpe
sit, certe uterque istorum est miserrimus, quorum utrique
semper patriae salus et dignitas posterior sua dominatione
et domesticis commodis fuit.
  Praeclara igitur <con>scientia sustentor, cum cogito me de re 5.1
publica aut meruisse optime cum potuerim aut certe numquam
nisi pie cogitasse, eaque ipsa tempestate eversam esse rem publi-
cam quam ego xiiii annis ante prospexerim. hac igitur con-
scientia comite proficiscar, magno equidem cum dolore, 5
nec tam id propter me aut propter fratrem meum, quorum
est iam acta aetas, quam propter pueros, quibus interdum
videmur praestare etiam rem publicam debuisse. quorum
quidem alter non tam <quia filius quam> quia maiore pietate
est me mirabiliter excruciat, alter (o rem miseram! nihil 10
enim mihi accidit in omni vita acerbius) indulgentia videlicet
nostra depravatus eo progressus est quo non audeo dicere.
et exspecto tuas litteras; scripsisti enim te scripturum esse
plura cum ipsum vidisses.
  Omne meum obsequium in illum fuit cum multa severitate, 6.1
neque unum eius nec parvum sed multa <et> magna delicta
compressi. patris autem lenitas amanda potius ab illo quam
tam crudeliter neglegenda. nam litteras eius ad Caesarem missas
ita graviter tulimus ut te quidem celaremus sed ipsius 5
vide<re>mur vitam insuavem reddidisse. hoc vero eius iter
simulatioque pietatis qualis fuerit non audeo dicere; tantum
scio post Hirtium conventum arcessitum a Caesare, cum eo de
meo animo a suis rationibus alienissimo et consilio relinquendi
Italiam; et haec ipsa timide. sed nulla nostra culpa est, natura 10
metuenda est. haec Curionem, haec Hortensi filium, non
patrum culpa corrupit.
  Iacet in maerore meus frater neque tam de sua vita quam de
mea metuit. huic tu, huic tu malo adfer consolationes, si ullas
potes; maxime quidem illam velim, ea quae ad nos delata sint 15
aut falsa esse aut minora. quae si vera sint, quid futurum sit in
hac vita et fuga nescio; nam si haberemus rem publicam,
consilium mihi non deesset nec ad severitatem nec ad diligen-
tiam. nunc sive iracundia sive dolore sive metu permotus
gravius scripsi quam aut tuus in illum amor aut meus postula- 20
bat, si vera sunt, ignosces, sin falsa, me libente eripies mihi
hunc errorem. quoquo modo vero se res habebit, nihil adsi-
gnabis nec patruo nec patri.
  Cum haec scripsissem, a Curione mihi nuntiatum est eum 7.1
ad me venire. venerat enim is in Cumanum vesperi pridie, id
est Idibus. si quid igitur eius modi sermo eius attulerit quod
ad te scribendum sit, id his litteris adiungam.
  Praeteriit villam meam Curio iussitque mihi nuntiari mox 8.1
se venturum cucurritque Puteolos ut ibi contionaretur. con-
tionatus est, rediit, fuit ad me sane diu. o rem foedam! nosti
hominem; nihil occultabat, in primis nihil esse certius quam
ut omnes qui lege Pompeia condemnati essent restituerentur; 5
itaque se in Sicilia eorum opera usurum. de Hispaniis non
dubitabat quin Caesaris essent. inde ipsum cum exercitu,
ubicumque Pompeius esset. eius interitu<m> finem illi fore.
propius factum esse nihil. et plane iracundia elatum voluisse
Caesarem occidi Metellum tribunum pl., quod si esset factum, 10
caedem magnam futuram fuisse. permultos hortatores esse
caedis, ipsum autem non voluntate aut natura non esse
crudelem, sed quod <putaret> popularem esse clementiam.
quod si populi studium amisisset, crudelem fore; eumque
perturbatum quod intellegeret se apud ipsam plebem offen- 15
disse de aerario. itaque ei cum certissimum fuisset ante quam
proficisceretur contionem habere, ausum non esse vehemen-
terque animo perturbato profectum.
  Cum autem ex eo quaererem quid videret, quem exitum, 9.1
quam rem publicam, plane fatebatur nullam spem reliquam.
Pompei classem timebat; quae si †esset†, se de Sicilia abiturum.
'quid isti' inquam 'sex tui fasces? si a senatu, cur laureati? si ab
ipso, cur sex?' 'cupivi' inquit 'ex senatus consulto surrupto; 5
nam aliter <non> poterat. at ille impendio nunc magis odit
senatum. "a me" inquit "omnia proficiscentur."' 'cur autem
sex?' 'quia duodecim nolui; nam licebat.' tum ego 'quam 10.1
vellem' inquam 'petisse ab eo quod audio Philippum impe-
trasse! sed veritus sum, quia ille a me nihil impetrabat.'
'libenter' inquit 'tibi concessisset. verum puta te impetrasse;
ego enim ad eum scribam, ut tu ipse voles, de ea re nos inter 5
nos locutos. quid autem illius interest, quoniam in senatum
non venis, ubi sis? quin nunc ipsum minime offendisses eius
causam si in Italia non fuisses.' ad quae ego me recessum et
solitudinem quaerere, maxime quod lictores haberem. laudabat
consilium. 'quid ergo?' inquam, 'nam mihi cursus in Graeciam 10
per tuam provinciam est, quoniam ad mare superum milites
sunt.' 'quid mihi' inquit 'optatius?' hoc loco multa per-
liberaliter. ergo hoc quidem est [verum] profectum, ut non
modo tuto verum etiam palam navigaremus.
  Reliqua in posterum diem distulit; ex quibus scribam ad te 11.1
si quid erit epistula dignum. sunt autem quae praeterii,
interregnumne esset exspectaturus an quo modo dixerit ille
quidem, ad se deferri consulatum sed se nolle in proximum
annum. et alia sunt quae exquiram. iurabat ad summam, 5
quod nullo negotio faceret, amicissimum mihi Caesarem esse
debere. 'quid enim?' inquam. 'scripsit ad me Dolabella.'
'dic, quid?' adfirmabat eum scripsisse, quod me cuperet ad
urbem venire, illum quidem gratias agere maximas et non
modo probare sed etiam gaudere. quid quaeris? acquievi. 10
levata est enim suspicio illa domestici mali et sermonis Hir-
tiani. quam cupio illum dignum esse nobis et quam ipse me
invito †quae pro illo sit suspicandum†! sed opus fuit Hirtio
convento? est profecto nescio quid, sed velim quam minimo.
et tamen eum nondum redisse miramur. sed haec videbimus. 15
  Tu †optimus† Terentiae dabis. iam enim urbis nullum 12.1
periculum est. me tamen consilio iuva, pedibusne Regium
an hinc statim in navem, et cetera, quoniam commoror.
ego ad te [statim] habebo quod scribam simul et videro
Curionem. de Tirone, cura, quaeso, quod facis, ut sciam quid 5
is agat.