Sept. 54 in Arpinati/Romae
MARCUS QUINTO FRATRI SALUTEM
Ego ex magnis caloribus (non enim meminimus maiores) in 3.1.1.1
Arpinati summa cum amoenitate fluminis me refeci ludorum
diebus, Philotimo tribulibus commendatis.
  In Arcano a. d. iiii Id. Sept. fui. ibi Mescidium cum
Philoxeno aquamque, quam ii ducebant non longe a villa, 5
belle sane fluentem vidi, praesertim maxima siccitate,
uberioremque aliquanto sese collecturos esse dicebant. apud
Herum recte erat.
  In Maniliano offendi Diphilum Diphilo tardiorem. sed
tamen nihil ei restabat praeter balnearia et ambulationem 10
et aviarium. villa mihi valde placuit propterea quod
summam dignitatem pavimentata porticus habebat, quod
mihi nunc denique apparuit postea quam et ipsa tota patet
et columnae politae sunt. totum in eo est, quod mihi erit
curae, tectorium ut concinnum sit. pavimenta recte fieri 15
videbantur; cameras quasdam non probavi mutarique iussi.
  Quo loco in porticu te scribere aiunt ut atriolum fiat, mihi 2.1
ut est magis placebat. neque enim satis loci videbatur esse
atriolo neque fere solet nisi in iis aedificiis fieri in quibus est
atrium maius nec habere poterat adiuncta cubicula et eius
modi membra. nunc hoc vel honestae testudinis vel valde 5
boni aestivi locum obtinebit. tu tamen si aliter sentis,
rescribe quam primum.
  In balneariis assa in alterum apodyteri angulum promovi
propterea quod ita erant posita ut eorum vaporarium [ex
quo ignis erumpit] esset subiectum cubiculi<s>. subgrande 10
cubiculum autem et hibernum alt<er>um valde probavi
quod et ampla erant et loco posita ambulationis uno latere,
eo quod est proximum balneariis. columnas neque rectas
neque e regione Diphilus collocarat; eas scilicet demolietur.
aliquando perpendiculo et linea discet uti. omnino spero 15
paucis mensibus opus Diphili perfectum fore. curat enim
diligentissime Caesius, qui tum mecum fuit.
  Ex eo loco recta Vitularia via profecti sumus in Fufidianum 3.1
fundum, quem tibi proximis nundinis Arpini de Fufidio
HS ccciↄↄↄ ciↄ emeramus. ego locum aestate umbrosiorem
vidi numquam, permultis locis aquam profluentem et eam
uberem. quid quaeris? iugera l prati Caesius irrigaturum 5
facile te arbitrabatur; equidem hoc quod melius intellego
adfirmo, mirifica suavitate te villam habiturum piscina et
salientibus additis, palaestra et silva †virdicata†. fundum
audio te nunc †Bobilianum† velle retinere. de eo quid
videatur ipse constitues. Caesius aiebat aqua dempta et eius 10
aquae iure constituto et servitute fundo illi imposita tamen
nos pretium servare posse si vendere vellemus. Mescidium
mecum habui. is sese ternis nummis in pedem tecum trans-
egisse dicebat, sese autem mensum pedibus aiebat passuum
iiiciↄ. mihi plus visum est; sed praestabo sumptum nusquam 15
melius posse poni. Cillonem arcessieram Venafro, sed eo ipso
die quattuor eius conservos et discipulos Venafri cuniculus
oppresserat.
  Id. Sept. in Laterio fui. viam perspexi; quae mihi ita 4.1
placuit ut opus publicum videretur esse, praeter cl passuum
(sum enim ipse mensus) ab eo ponticulo qui est ad Fur<r>inae,
Satricum versus. eo loco pulvis non glarea iniecta est (id
mutabitur) et ea viae pars valde acclivis est; sed intellexi 5
aliter duci non potuisse, praesertim cum tu neque per
Lucustae neque Varronis velles ducere. ille viam ante suum
fundum probe munierat; Lucusta non attigerat. quem ego
Romae adgrediar, et, ut arbitror, commovebo, et simul M.
Taurum, quem tibi audio promisisse, qui nunc Romae erat, 10
de aqua per fundum eius ducenda rogabo.
  Nicephorum, vilicum tuum, sane probavi quaesivique ex 5.1
eo ecquid ei de illa aedificatiuncula Laterii de qua mecum
locutus es mandavisses. tum is mihi respondit se ipsum eius
operis HS xvi conductorem fuisse, sed te postea multa
addidisse ad opus, nihil ad pretium; itaque id se omisisse. 5
mihi mehercule valde placet te illa ut constitueras addere;
quamquam ea villa quae nunc est tamquam philosopha
videtur esse quae obiurget ceterarum villarum insaniam.
verum tamen illud additum delectabit. topiarium laudavi.
ita omnia convestivit hedera, qua basim villae, qua inter- 10
columnia ambulationis, ut denique illi palliati topiariam
facere videantur et hederam vendere. iam ἀποδυτηρίῳ nihil
alsius, nihil muscosius.
  Habes fere de rebus rusticis. urbanam expolitionem urget 6.1
ille quidem [et] Philotimus et Cincius, sed etiam ipse crebro
interviso, quod est facile factu. quam ob rem ea te cura
liberatum volo.
  De Cicerone quod me semper rogas, ignosco equidem tibi 7.1
sed tu quoque mihi velim ignoscas; non enim concedo tibi
plus ut illum ames quam ipse amo. atque utinam his diebus
in Arpinati, quod et ipse cupierat et ego non minus, mecum
fuisset! quod ad Pomponiam, si tibi videtur, scribas velim, 5
cum aliquo exibimus eat nobiscum puerumque <e>ducat.
clamores efficiam si eum mecum habuero otiosus; nam
Romae respirandi non est locus. id me scis antea gratis tibi
esse pollicitum. quid nunc putas, tanta mihi abs te mercede
proposita? 10
  Venio nunc ad tuas litteras, quas pluribus epistulis accepi 8.1
dum sum in Arpinati; nam mihi uno die tres sunt redditae
et quidem, ut videbantur, eodem abs te datae tempore, una
pluribus verbis. in qua primum erat quod antiquior dies in
tuis fuisset adscripta litteris quam in Caesaris: id facit 5
Oppius non numquam necessario ut, cum tabellarios consti-
tuerit mittere litterasque a nobis acceperit, aliqua re nova
impediatur et necessario serius quam constituerat mittat,
neque nos datis iam epistulis diem commutari curamus.
  Scribis de Caesaris summo in nos amore: hunc et tu 9.1
fovebis et nos quibuscumque poterimus rebus augebimus. de
Pompeio et facio diligenter et faciam quod mones. quod tibi
mea permissio mansionis tuae grata est, id ego summo meo
dolore et desiderio tamen ex parte gaudeo. in Hippodamo 5
et non nullis aliis arcessendis quid cogites non intellego. nemo
istorum est quin abs te munus fundi suburbani instar exspec-
tet. Trebatium vero meum quod isto admisceas nihil est. ego
illum ad Caesarem misi, qui mihi iam satis fecit; si ipsi
minus, praestare nihil debeo teque item ab eo vindico et 10
libero. quod scribis te a Caesare cottidie plus diligi, immor-
taliter gaudeo. Balbum vero, qui est istius rei, quem ad
modum scribis, adiutor, in oculis fero. Trebonium meum a
te amari teque ab illo pergaudeo.
  De tribunatu quod scribis, ego vero nominatim petivi 10.1
Curtio et mihi ipse Caesar nominatim Curtio paratum esse
perscripsit meamque in rogando verecundiam obiurgavit. si
cui praeterea petiero, id quod etiam Oppio dixi ut ad illum
scriberet, facile patiar mihi negari, quoniam illi qui mihi 5
molesti sunt sibi negari a me non facile patiuntur. ego
Curtium, id quod ipsi dixi, non modo rogatione sed etiam
testimonio tuo diligo, quod litteris tuis studium illius in
salutem nostram facile perspexi.
  De Britannicis rebus cognovi ex tuis litteris nihil esse nec 10
quod metuamus nec quod gaudeamus. de publicis negotiis,
quae vis ad te Tironem scribere, neglegentius ad te ante
scribebam quod omnia minima maxima ad Caesarem mitti
sciebam.
  Rescripsi epistulae maximae, audi nunc de minuscula. in 11.1
qua primum est de Clodi ad Caesarem litteris; in quo
Caesaris consilium probo, quod tibi amantissime petenti
veniam non dedit uti ullum ad illam furiam verbum rescri-
beret. alterum est de Calventi Mari oratione: quod scribis 5
tibi placere me ad eam rescribere, miror, praesertim cum
illam nemo lecturus sit si ego nihil rescripsero, meam in
illum pueri omnes tamquam dictata perdiscant. libros meos
[omnis] quos exspectas incohavi, sed conficere non possum
his diebus. orationes efflagitatas pro Scauro et pro Plancio 10
absolvi. poema ad Caesarem quod institueram incidi. tibi
quod rogas, quoniam ipsi fontes iam sitiunt, si quid habebo
spati, scribam.
  Venio ad tertiam. Balbum quod ais mature Romam bene 12.1
comitatum esse venturum mecumque adsidue usque ad Id.
Mai. futurum, id mihi pergratum perque iucundum. quod
me in eadem epistula, sicut saepe antea, cohortaris ad
ambitionem et ad laborem, faciam equidem; sed quando 5
vivemus?
  Quarta epistula mihi reddita est Id. Sept., quam a. d. iiii 13.1
Id. Sext. ex Britannia dederas. in ea nihil sane erat novi
praeter Erigonam (quam si ab Oppio accepero, scribam ad
te quid sentiam, nec dubito quin mihi placitura sit) et, quod
<paene> praeterii, de eo quem scripsisti de Milonis plausu 5
scripsisse ad Caesarem. ego vero facile patior ita Caesarem
existimare, illum quam maximum fuisse plausum, et prorsus
ita fuit; et tamen ille plausus qui illi datur quodam modo
nobis videtur dari.
  Reddita etiam mihi est pervetus epistula sed sero adlata, 14.1
in qua de aede Telluris et de porticu Catuli me admones.
fit utrumque diligenter. ad Telluris quidem etiam tuam
statuam locavi. item de hortis me quod admones, nec fui
umquam valde cupidus et nunc domus suppeditat mihi 5
hortorum amoenitatem.
  Romam cum venissem a. d. xiii Kal. Oct., absolutum
offendi in aedibus tuis tectum. quod supra conclavia non
placuerat tibi esse multorum fastigiorum, id nunc honeste
vergit in tectum inferioris porticus. 10
  Cicero noster dum ego absum non cessavit apud rhetorem.
de eius eruditione quod labores nihil est, quoniam ingenium
eius nosti, studium ego video. cetera eius suscipio, ut me
putem praestare debere.
  Gabinium tres adhuc factiones postulant: L. Lentulus, 15.1
flaminis filius, qui iam de maiestate postulavit; Ti. Nero cum
bonis subscriptoribus; C. Memmius tribunus pl. cum L.
Capitone. ad urbem accessit a. d. xii Kal. Oct.; nihil turpius
nec desertius. sed his iudiciis nihil audeo confidere. quod 5
Cato non valebat, adhuc de pecuniis repetundis non erat
postulatus. Pompeius a me valde contendit de reditu in
gratiam, sed adhuc nihil profecit nec, si ullam partem
libertatis tenebo, proficiet. tuas litteras vehementer exspecto.
quod scribis te audisse in candidatorum consularium coitione 16.1
me interfuisse, id falsum est. eius modi enim pactiones in ea
coitione factae sunt, quas postea Memmius patefecit, ut
nemo bonus interesse debuerit, et simul mihi committendum
non fuit ut iis coitionibus interessem quibus Messalla 5
excluderetur. cui quidem vehementer satis facio rebus
omnibus; ut arbitror, etiam Memmio. Domitio ipsi multa
iam feci quae voluit quaeque a me petivit. Scaurum bene-
ficio defensionis valde obligavi. adhuc erat valde incertum et
quando comitia et qui consules futuri essent. 10
  Cum hanc iam epistulam complicarem, tabellarii a vobis 17.1
venerunt a. d. xi Kal., septimo vicesimo die. o me sollicitum!
quantum ego dolui in Caesaris suavissimis litteris! sed quo
erant suaviores, eo maiorem dolorem illius ille casus adfere-
bat. sed ad tuas venio litteras. primum tuam remansionem 5
etiam atque etiam probo, praesertim cum, ut scribis, cum
Caesare communicaris. Oppium miror quicquam cum
Publio; mihi enim non placuerat. quod inferiore epistula 18.1
scribis me Id. Sept. Pompeio legatum iri, id ego non audivi
scripsique ad Caesarem <neque> Vibullium [Caesaris]
mandata de mea mansione ad Pompeium pertulisse nec [ad]
Oppium. quo consilio? quamquam Oppium ego tenui, quod 5
priores partes Vibulli erant; cum eo enim coram Caesar
egerat, ad Oppium scripserat. ego vero nullas δευτέρας
φροντίδας habere possum in Caesaris rebus. ille mihi
secundum te et liberos nostros ita est ut sit paene par. videor
id iudicio facere (iam enim debeo), sed tamen amore sum 10
incensus.
  Cum scripsissem haec infima quae sunt mea manu, venit 19.1
ad nos Cicero tuus ad cenam, cum Pomponia foris cenaret.
dedit mihi epistulam legendam tuam quam paulo ante
acceperat, Aristophaneo modo valde mehercule et suavem
et gravem, qua sum admodum delectatus. dedit etiam 5
alteram illam mihi, qua iubes eum mihi esse adfixum
tamquam magistro. quam illum epistulae illae delectarunt,
quam me! nihil puero illo suavius, nihil nostri amantius. hoc
inter cenam Tironi dictavi, ne mirere alia manu esse.
  Annali pergratae litterae tuae fuerunt, quod et curares de 20.1
se diligenter et tamen consilio se verissimo iuvares. P.
Servilius pater, ex litteris quas sibi a Caesare missas esse
dicebat, significat valde te sibi gratum fecisse quod de sua
voluntate erga Caesarem humanissime diligentissimeque 5
locutus esses.
  Cum Romam ex Arpinati revertissem, dictum mihi est 21.1
Hippodamum ad te profectum esse. non possum scribere me
miratum esse illum tam inhumaniter fecisse ut sine meis
litteris ad te proficisceretur; illud scribo, mihi molestum
fuisse. iam enim diu cogitaveram ex eo quod tu ad me 5
scripseras ut, si quid esset quod ad te diligentius perferri
vellem, illi darem, quod mehercule hisce litteris quas vulgo
ad te mitto nihil fere scribo quod, si in alicuius manus
inciderit, moleste ferendum sit. <nunc> Minucio me et
Salvio et Labeoni reservabam. Labeo aut tarde proficiscetur 10
aut hic manebit. Hippodamus ne num quid vellem quidem
rogavit.
  T. Pinarius amabilis ad me de te litteras mittit, se maxime 22.1
litteris, sermonibus, cenis denique tuis delectari. is homo
semper me delectavit fraterque eius mecum est multum. qua
re, uti instituisti, complectere adulescentem.
  Quod multos dies epistulam in manibus habui propter 23.1
commorationem tabellariorum, ideo multa coniecta sunt,
aliud alio tempore, velut hoc: T. Anicius mihi saepe iam
dixit sese tibi suburbanum si quod invenisset non dubita-
turum esse emere. in eius sermone ego utrumque soleo 5
admirari, et te de suburbano emendo cum ad illum scribas
non modo ad me non scribere sed etiam aliam in sententiam
[de suburbano] scribere, et cum ad illum scribas nihil te
recordari [de se] de ep<ist>ulis illis quas in Tusculano eius
tu mihi ostendisti, nihil de praeceptis Epicharmi, γνῶθι πῶς 10
ἄλλῳ κέχρηται, totum denique vultum, sermonem, animum
eius, quem ad modum conicio, quasi * . sed haec tu videris.
de suburbano cura ut sciam quid velis et simul ne quid ille 24.1
turbet vide.
  Quid praeterea? quid? etiam. Gabinius a. d. iiii Kal. Oct.
noctu in urbem introierat et hodie hora viii, cum edicto C.
Alfi de maiestate eum adesse oporteret, concursu magno et 5
odio universi populi paene adflictus est. nihil illo turpius;
proximus est tamen Piso. itaque mirificum embolium cogito
in secundum librum meorum temporum includere, dicentem
Apollinem in concilio deorum qualis reditus duorum
imperatorum futurus esset, quorum alter exercitum perdi- 10
disset, alter vendidisset.
  Ex Britannia Caesar ad me Kal. Sept. dedit litteras, quas 25.1
ego accepi a. d. iiii Kal. Oct., satis commodas de Britannicis
rebus, quibus, ne admirer quod a te nullas acceperim,
scribit se sine te fuisse cum ad mare accesserit. ad eas ego ei
litteras nihil rescripsi, ne gratulandi quidem causa, propter 5
eius luctum.
  Te oro etiam atque etiam, mi frater, ut valeas.