Principio tractato aliqua harum, quas ante 3.13.1
commemoravimus, ratione, narratio non erit
ulla, quae necessario consequatur; sed si qua inciderit,
qu<o>m aliquod factum eius, de quo loquemur, nobis
narrandum sit cum laude aut vituperatione, praecep- 5
tio narrandi de primo libro repetetur.
  Divisione hac utemur: exponemus, quas res lau-
daturi sumus aut vituperaturi; deinde, ut quaeque,
quove tempore res erit gesta, ordine dicemus, ut, quid
quamque tute cauteque egerit, intellegatur. Sed 10
exponere oportebit animi virtutes aut vitia; deinde
commoda aut incommoda corporis aut rerum exter-
narum, quomodo ab animo tractata sunt, demonstrare.
Ordinem hunc adhibere in demonstranda vita debe-
mus: ab externis rebus: genus: in laude, quibus 15
maioribus natus sit; si bono genere, parem aut excel-
siorem fuisse; si humili genere, ipsum in suis, non
in maiorum virtutibus habuisse praesidium; in vitu-
peratione, si bono genere, dedecori maioribus fuisse;
si malo, tamen his ipsis detrimento fuisse. Edu- 20
catio: in laude, * * * honeste in bonis disciplinis
totius pueritiae fuerit; in vituperatione * * * <De>inde 14.1
tran<s>ire oportet ad corporis commoda: natura si
sit dignitas atque forma, laude<i> fuisse eam, non
quemadmodum ceteris detrimento atque dedecori; si
vires atque velocitas egregia, honestis haec exerci- 5
tationibus et industriis dicemus conparata; si vale-
tudo perpetua, diligentia et temperantia cupiditatum;
in vituperatione, si erunt haec corporis commoda, de
his usum dicemus, quae casu et natura tamquam qui-
libet gladiator habuerit; si non erunt, praeter formam 10
omnia ipsius culpa et intemperantia <a>fuisse dicemus.
Deinde revertemur ad extraneas res, et in his
animi virtutes aut vitia quae fuerint, considerabi-
mus; divitiae an paupertas fuerit, et quae potesta<te>s,
quae gloriae, quae amicitiae, quae inimicitiae, et quid 15
fortiter inimicitiis gerundis fecerit; cuius causa sus-
ceperit inimicitias; qua fide, benivolentia, officio ges-
serit amicitias; in divitiis qualis aut paupertate cuius-
modi fuerit; quemadmodum habuerit in potestatibus
gerundis animum. Si interierit, cuiusmodi mors eius 20
fuerit, cuiusmodi res mortem eius sit consecuta. Ad 15.1
omnes autem res, in quibus animus hominis maxime
consideratur, illae quattuor animi virtutes erunt ad-
commodandae; ut, si laudemus, aliud iuste, aliud for-
titer, aliud modeste, et aliud prudenter factum esse 5
dicamus; si vituperabimus, aliud iniuste, aliud
inmodeste, aliud ignave, aliud stulte factum praedice-
mus. Perspicuum est iam nimirum ex hac dis-
positione, quemadmodum sit tractanda tripertita di-
visio laudis et vituperationis, si illud etiam adsump- 10
serimus, non necesse esse nos omnes has partes in
laudem aut in vituperationem transferre, propterea
quod saepe ne incidunt quidem, saepe ita tenuiter
incidunt, ut non sint necessaria dictu. Quapropter
eas partes, quae firmissimae videbuntur, legere oportebit. 15