Primum igitur, quoniam omnium maiores C. Sal- 4.1
lustius ad unum exemplum et regulam quaerit, velim
mihi respondeat, num quid his, quos protulit Scipiones
et Metellos, ante fuerit aut opinionis aut gloriae, quam
eos res suae gestae et vita innocentissime acta commen- 5
davit. quod si hoc fuit illis initium nominis et digni-
tatis, cur non aeque nobis existimetur, cuius res ges-
tae illustres et vita integerrime acta? quasi vero tu
sis ab illis, Sallusti, ortus. quod si esses, nonnullos iam
tuae turpitudinis pigeret. ego meis maioribus virtute 5.1
mea praeluxi, ut, si prius noti non fuerunt, a me acci-
piant initium memoriae suae: tu tuis vitae, quam tur-
piter egisti, magnas offudisti tenebras, ut, etiamsi fue-
rint egregii cives, certe venerint in oblivionem. qua re 5
noli mihi antiquos viros obiectare. satius est enim me
meis rebus gestis florere quam maiorum opinione niti
et ita vivere, ut ego sim posteris meis nobilitatis in-
itium et virtutis exemplum. neque me cum iis conferri
decet, patres conscripti, qui iam decesserunt omnique 10
odio carent et invidia, sed cum eis, qui mecum una in 6.1
re publica versati sunt. sed si fuerim aut in honoribus
petendis nimis ambitiosus—non hanc dico popularem
ambitionem, cuius me principem confiteor, sed illam
perniciosam contra leges, cuius primos ordines Sallu- 5
stius duxit—aut in gerundis magistratibus aut in
vindicandis maleficiis tam severus aut in tuenda re
publica tam vigilans, quam tu proscriptionem vocas,
credo, quod non omnes tui similes incolumes in urbe
vixissent: at quanto meliore loco res publica staret, si 10
tu par ac similis scelestorum civium una cum illis
adnumeratus esses? an ego tunc falso scripsi 'cedant 7.1
arma togae', qui togatus armatos et pace bellum op-
pressi? an illud mentitus sum 'fortunatam me consule
Romam', qui tantum intestinum bellum ac domesticum
urbis incendium extinxi? neque te tui piget, homo 5
levissime, cum ea culpas, quae historiis mihi gloriae
ducis? an turpius est scribentem mentiri quam vel
palam hoc ordine dicentem? nam quod in aetatem in-
crepuisti, tantum me abesse puto ab impudicitia, quan-
tum tu a pudicitia. sed quid ego de te plura querar? 8.1
quid enim mentiri turpe ducis, qui mihi ausus sis
eloquentiam ut vitium obicere? cuius semper nocens
eguisti patrocinio. an ullum existimas posse fieri civem
egregium, qui non his artibus et disciplinis sit erudi- 5
tus? an ulla alia putas esse rudimenta et incunabula
virtutis, quibus animi ad gloriae cupiditatem aluntur?
sed minime mirum est, patres conscripti, si homo, qui
desidiae ac luxuriae plenus sit, haec ut nova atque
inusitata miratur. nam quod ista inusitata rabie petu- 10
lanter in uxorem et in filiam meam invasisti, quae faci-
lius mulieres se a viris abstinuerunt quam tu vir a 9.1
viris, satis docte ac perite fecisti. non enim me sperasti
mutuam tibi gratiam relaturum, ut vicissim tuos com-
pellarem, unus enim satis es materiae habens: neque
quicquam domi tuae turpius est quam tu. multum vero 5
te, opinor, fallit, qui mihi parare putasti invidiam ex
mea re familiari, quae mihi multo minor est, quam
habere dignus sum. atque utinam ne tanta quidem esset,
quanta est, ut potius amici mei viverent quam ego
testamentis eorum locupletior essem. ego fugax, C. Sal- 10.1
lusti? furori tribuni plebis cessi: utilius duxi quam-
vis fortunam unus experiri, quam universo populo
Romano civilis essem dissensionis causa. qui postea
quam ille suum annum in re publica perbacchatus est 5
omniaque, quae commoverat, pace et otio resederunt,
hoc ordine revocante atque ipsa re publica manu retra-
hente me reverti. qui mihi dies, si cum omni reliqua
vita conferatur, animo quidem meo superet, cum uni-
versi vos populusque Romanus frequens adventu meo 10
gratulatus est: tanti me, fugacem, mercennarium pa-
tronum, hi aestimaverunt. neque hercules mirum est, 11.1
si ego semper iustas omnium amicitias aestimavi. non
enim uni privatim ancillatus sum neque me addixi,
sed quantum quisque rei publicae studuit, tantum mihi
fuit aut amicus aut adversarius. ego nihil plus volui 5
valere quam pacem: multi privatorum audacias nutri-
verunt. ego nihil timui nisi leges: multi arma sua
timeri voluerunt. ego numquam volui quicquam posse
nisi pro vobis: multi ex vobis potentia freti in vos
suis viribus abusi sunt. itaque non est mirum, si nul- 10
lius amicitia usus sum, qui non perpetuo rei publicae
amicus fuit. neque me paenitet, si aut petenti Vatinio 12.1
reo patrocinium pollicitus sum aut Sesti insolentiam
repressi aut Bibuli patientiam culpavi aut virtutibus
Caesaris favi. hae enim laudes egregii civis et unicae
sunt. quae si tu mihi ut vitia obicis, temeritas tua re- 5
prehendetur, non mea vitia culpabuntur. plura dice-
rem, si apud alios mihi esset disserendum, patres con-
scripti, non apud vos, quos ego habui omnium mearum
actionum monitores. sed ubi rerum testimonia adsunt,
quid opus est verbis? 10