ager Romanus primum divisus in partis tris, a quo tribus
|
5.55.1
|
appellata Titiensium, Ramnium, Lucerum. nominatae, ut ait Ennius,
|
|
Titienses ab Tatio, Ramnenses ab Romulo,
|
|
Luceres, ut Iunius, ab Lucumone; sed omnia h<a>ec
|
|
vocabula tusca, ut Volnius, qui tragoedias tuscas scripsit,
|
5
|
dicebat. ab hoc quattuor quoque partis urbis tribus dictae, ab locis
|
56.1
|
Suburana, Palatina, Esquilina, Collina; quinta, quod sub Roma, Ro-
|
|
milia; sic reliquae tri<gin>ta ab his rebus quibus in tribum libro[s]
|
|
scripsi.
|
|
quod ad loca qu<a>eque his coniuncta fuerunt, dixi; nunc de
|
57.1
|
his quae in locis esse solent immortalia et mortalia expediam, ita ut
|
|
prius quod ad deos pertinet dicam. principes dei Caelum et Terra.
|
|
hi dei idem qui Aegypti Serapis et Isis, etsi Arpocrates digito
|
|
significat, ut ta[ta]ceam. idem principes in Latio Saturnus et Ops.
|
5
|
Terra enim et Caelum, ut <Sa>mothracum initia docent, sunt dei
|
58.1
|
magni, et hi quos dixi multis nominibus, non quas <S>amo<th>racia
|
|
ante portas statuit duas virilis species aeneas dei [i]mag[i]ni, neque ut
|
|
volgus putat, hi Samot<h>races dii, qui Castor et Pollux, sed hi mas
|
|
et femina et hi quos augurum libri scriptos habent sic
|
5
|
'divi qui potes' pro illo quod Samot<h>races 'theoe dynatoe'. haec duo
|
59.1
|
Caelum et Terra, quod anima et corpus. humidum et frigidum terra,
|
|
sive 'ova parire solet genus pennis condecoratum, non animam', ut ait
|
|
Ennius et 'post inde venit divinitus pullis ipsa ani-
|
|
ma[m]' sive, ut Zenon Cit<ie>us, animalium semen ignis
|
5
|
is qui anima ac mens, qui caldor e caelo, quod huic innumerabiles et im-
|
|
mortales ignes. itaque Epicharmus dicit de mente humana: ait:
|
|
'istic est de sole sumptus ignis'; idem <de> sole[m]: 'isque
|
|
totus mentis est', ut humores frigidae sunt humi, ut supra
|
|
ostendi. quibus iuncti caelum et terra omnia ex <se>
|
60.1
|
genuerunt, quod per hos natura 'frigori miscet calorem
|
|
atque humori aritudinem.' recte igitur Pacuius quod ait: 'ani-
|
|
mam <a>ether adiugat' et Ennius 'terram corpus quae
|
|
dederit, ipsam capere, neque dispendi facere hilum'. animae et cor-
|
5
|
poris discessus quod natis is exi<t>us, inde exitium, ut cum in unum
|
|
ineunt, initia. inde omne corpus, ubi nimius ardor aut humor, aut
|
61.1
|
interit aut, si manet, sterile. cui testis aestas et hiems, quod in altera
|
|
aer ardet et spica aret, in altera natura ad nascenda cum imbre et
|
|
frigore luctare non volt et potius ver[e] expectat. igitur causa na-
|
|
scendi duplex: ignis et aqua. ideo ea nuptiis in limine adhibentur,
|
5
|
quod coniungit hic, et ma[r]s ignis, quod ibi semen, aqua femina, quod
|
|
fetus ab eius humore, et horum vinctionis vis Venus. hinc comicus:
|
62.1
|
'huic victrix Venus, videsne haec?' non quod vincere velit
|
|
Venus, sed vincire. ipsa Victoria ab eo quod superati vinciuntur.
|
|
utrique testis poesis, quod et Victoria et Venus dicitur caeligena: Tel-
|
|
lus enim quod prima vincta Caelo, Victoria ex eo. ideo haec cum
|
5
|
corona et palma, quod corona vinclum capitis et ipsa a vinctura dicitur
|
|
vieri, <id> est vinciri; a quo est in Sota Enni: 'ibant malaci
|
|
viere Veneriam corollam.' palmam, quod ex utraque parte natura
|
|
vincta habet paria folia. poetae de Caelo quod semen igneum ceci-
|
63.1
|
disse dicunt in mare ac natam 'e spumis' Venerem, coniunctione ignis
|
|
et humoris, quam habent vim significant esse Ve<ne>ris. a qua vi
|
|
natis dicta vita et illud a Lucilio: 'vis est vita, vides, vis
|
|
nos facere omnia cogit.' quare quod caelum principium, ab satu est
|
64.1
|
dictus Saturnus, et quod ignis, Saturnalibus cerei superioribus mit-
|
|
tuntur. terra Ops, quod hic omne opus et hac opus ad vivendum,
|
|
et ideo dicitur Ops mater, quod terra mater. haec enim:
|
|
'terris gentis omnis peperit et resumit denuo.' quae 'dat cibaria' ut
|
5
|
ait Ennius, quae 'quod gerit fruges, Ceres'. antiquis enim
|
|
quod nunc G C. idem hi dei Caelum et Terra Iupiter et Iuno, quod
|
65.1
|
ut ait Ennius: 'istic est is Iupiter quem dico, quem
|
|
Graeci vocant aerem, qui ventus est et nubes, imber postea, atque ex
|
|
imbre frigus, ventus post fit, aer denuo. haec propter Iupiter sunt
|
|
ista quae dico tibi, qua mortalis atque urbes beluasque omnis iuvat.'
|
5
|
quod hi<n>c omnes et sub hoc, eundem appellans dicit:
|
|
'divumque hominumque pater rex.' pater, quod patefacit semen: nam
|
|
tum est conceptum et inde, cum exit quod oritur. hoc idem magis
|
66.1
|
ostendit antiquius Iovis nomen: nam olim Diovis et Di<e>spiter dictus,
|
|
id est dies pater; a quo dei dicti qui inde, et dius et divum, unde
|
|
sub divo, Dius Fidius. itaque inde eius perforatum tectum, ut ea
|
|
videatur divum, id est caelum. quidam negant sub tecto per hunc
|
5
|
deierare oportere. Aelius Dium Fid<i>um dicebat Diovis
|
|
filium, ut Graeci Διόσκορον Castorem, et putaba[n]t hunc esse Sanc[t]um
|
|
ab sabina lingua et Herculem a graeca. idem hic Di[e]s pater dicitur
|
|
infimus, qui est coniunctus terrae, ubi omnia oriuntur †ui aboriuntur;
|
|
quorum quod finis ortum, Orcus dictus. quod Iovis Iuno coniunx et
|
67.1
|
is caelum, haec terra, quae eadem tellus, et ea dicta, quod una iuvat
|
|
cum Iove, Iuno, et Regina, quod huius omnia terrestria. Sol[a] vel
|
68.1
|
quod ita Sabini, vel <quod> solus ita lucet, ut ex eo deo dies sit.
|
|
Luna, [vel] quod sola lucet noctu. itaque ea dicta Noctiluca in Palatio:
|
|
nam ibi noctu lucet templum. hanc ut Solem Apollinem quidam Dia-
|
|
nam vocant; Apollinis vocabulum graecum [alterum], alterum latinum
|
5
|
et hinc quod luna in altitudinem et latitudinem simul e<a>t, Diviana,
|
|
appellata. hinc Epicharmus Enni[i] Proserpinam quo-
|
|
que appellat, quod solet esse sub terris. dicta Proserpina, quod haec
|
|
ut serpens modo in dexteram modo in sinisteram partem late movetur.
|
|
serpere et proserpere idem dicebant, ut Plautus
|
10
|
quod scribit: 'quasi proserpens bestia.' quae ideo quoque videtur ab
|
69.1
|
Latinis Iuno Lucina dicta vel quod est e<t> terra, ut physici dicunt,
|
|
et lucet vel quod ab luce eius, qua quis conceptus est, usque ad eam,
|
|
qua partus quis in lucem, <l>una iuvat, donec mensibus actis pro-
|
|
duxit in lucem, ficta ab iuvando et luce Iuno Lucina. a quo parientes
|
5
|
eam invocant: luna enim nascentium dux, quod menses huius. hoc
|
|
vidisse antiquas apparet, quod mulieres potissimum supercilia sua
|
|
attribuerunt ei deae. hic enim debuit maxime collocari Iuno Lucina,
|
|
ubi ab diis lux datur oculis. ignis a nascendo, quod hinc nascitur
|
70.1
|
et omne quod nascitur †ignis scindit; ideo calet, ut qui denascitur
|
|
eum amittit ac frigescit. ab ignis iam maiore vi ac violentia Volcanus
|
|
dictus. ab eo quod ignis propter splendorem fulget, fulgor et fulmen
|
|
et fulgur<itum>, quod fulmine ictum contrariis diis. ab aquae lapsu
|
71.1
|
lubrico lympha. lympha Iuturna quae iuvaret: itaque multi <a>egroti
|
|
propter id nomen hinc aquam petere solent. a fontibus et fluminibus
|
|
ac ceteris aquis dei, ut Tiberinus ab Tiberi, et ab lacu Velini Velinia,
|
|
et lymphae †comitiis ad lacum Cutiliensem a commotu, quod ibi
|
5
|
insula in aqua commovetur. Neptunus, quod mare terras obnubit ut
|
72.1
|
nubes caelum, ab nuptu, id est opertione, ut antiqui, a quo nuptiae,
|
|
nuptus dictus. Salacia Neptuni ab salo. Venilia a veniendo ac vento
|
|
illo, quem Plautus dicit: 'quod ibi dixit qui secundo vento
|
|
vectus est tranquillo mari, ventum gaudeo.' Bellona ab bello nunc,
|
73.1
|
quae Duellona a duello. Mars ab eo quod maribus in bello praeest,
|
|
aut quod Sabinis acceptus ibi est Mamers. Quirinus a Quiritibus.
|
|
Virtus ut Viritus a virilitate. Honos ab [honesto] onere: itaque
|
|
honestum dicitur quod oneratum, et dictum:
|
5
|
'onus est honos qui sustinet rem publicam.' Castoris nomen graecum,
|
|
Pollucis a Graecis; in latinis litteris veteribus nomen quod est, in-
|
|
scribitur ut Πολυδεύκης Polluces, non ut nunc Pollux. Concordia a
|
|
corde congruente. Feronia, Minerva, Novensides a Sabinis. paulo aliter
|
74.1
|
ab eisdem dicimus h<a>ec: Palem, Vestam, Salutem, Fortunam, Fontem,
|
|
Fidem. e<t> ar<a>e Sabinum linguam olent, quae Tati regis voto sunt
|
|
Romae dedicatae: nam, ut annales dicunt, vovit Opi, Flor<a>e, Vedio[io]vi
|
|
Saturnoque, Soli, Lunae, Volcano et Summano, itemque Larundae,
|
5
|
Termino, Quirino, Vortumno, Laribus, Dianae Lucinaeque; e quis non-
|
|
nulla nomina in utraque lingua habent radices, ut arbores quae in
|
|
confinio natae in utroque agro serpunt: potest enim Saturnus hic de
|
|
alia causa esse dictus atque in Sabinis, et sic Diana[e], de quibus
|
|
supra dictum est.
|
10
|