DE LINGUA LATINA
AD CICERONEM LIBER VIIII EXPLICIT · INCIPIT
X
  in verborum declinationibus disciplina loquendi dissimilitu- 10.1.1
dinem an similitudinem sequi deberet, multi qu<a>esierunt, cum ab
his ratio quae ab similitudine oriretur vocaretur analogia, reliqua pars
appellaretur anomalia. de qua re primo libro quae dicerentur cur
dissimilitudinem ducem haberi oporteret, dixi, secundo contra quae 5
dic<er>entur, cur potius [dis]similitudinem conveniret praeponi. quarum
rerum quod nec fundamenta, ut debuit, posita ab ullo neque ordo ac
natura, ut res postulat, explicita, ipse eius rei formam exponam.
dicam de quattuor rebus, quae continent declinationes verborum: quid 2.1
sit simile ac dissimile, quid ratio quam appellant λόγον, quid pro por-
tione quod dicunt ἀνὰ λόγον, quid consuetudo; quae explicat<a>e
declarabunt analogiam et anomalia<m>, unde sit, quid sit, cuius
modi sit. 5
  de similitudine et dissimilitudine ideo primum dicendum, quod 3.1
ea res est fundamentum omnium declinationum ac continet rationem
verborum. simile est quod res plerasque habere videtur easdem quas
illud cuiusque simile: dissimile est quod videtur esse contrarium huius.
minimum ex duobus constat omne simile, item dissimile, quod nihil 5
potest esse simile, quin alicuius sit simile, item nihil dicitur dissimile,
quin addatur quoius sit dissimile. sic dicitur similis homo homini, 4.1
equus equo, et dissimilis homo equo: nam simile est homo homini
ideo, quod easdem figuras membrorum habent, quae eos dividunt ab
reliquorum animalium specie. in ipsis hominibus simili de causa vir
viro similior quam vir mulieri, quod plures habent easdem partis; et 5
sic senior seni similior quam puero. eo porro similiores sunt qui
facie quoque p<a>ene eadem, habitu corporis, filo: itaque qui plura
habent eadem, dicuntur similiores; qui proxume accedunt ad id, ut
omnia habeant eadem, vocantur gemini, simillimi. sunt qui tris na- 5.1
turas rerum putent esse, simile, dissimile, neutrum, quod alias vocant
non simile, alias non dissimile (sed quamvis tria sint simile dissimile
neutrum, tamen potest dividi etiam in duas partes sic, quodcumque
conferas aut simile esse aut non esse); simile esse et dissimile, si vi- 5
deatur esse ut dixi, neutrum, si in neutram partem praeponderet, ut
si duae res quae conferuntur vicenas habent partes et in his denas
habeant easdem, denas alias ad similitudinem et dissimilitudinem
<a>eque animadvertendas. hanc naturam plerique subiciunt sub dissi-
militudinis nomen. quare quoniam f[u]it ut potius de vocabulo quam 6.1
de re controversia esse videatur, illud est potius advertendum, quom
simile quid esse dicitur, [quin] cui parti simile dicatur esse (in hoc
enim solet esse error), quod potest fieri ut homo homini simile sit,
non sit, ut multas partis habeat similis et ideo dici possit similis habere 5
oculos, manus, pedes, sic alias res separatim et una plures. itaque quod 7.1
diligenter videndum est in verbis, quas partis et quot modis oporteat
similis habere <quae similitudinem habere> dicuntur, ut infra appare-
bit, is locus maxime lubricus est. quid enim similius potest videri
indiligenti quam duo verba haec suis et suis? quae non sunt, quod 5
alterum [non] significat suere, alterum suem. itaque similia vocibus
esse ac syllabis confitemur, dissimilia esse partibus orationis videmus,
quod alterum habet tempora, alterum casus, quae duae res vel maxime
discernunt analogias. item propinquiora genere inter se verba similem 8.1
s<a>epe pariunt errorem, ut in hoc, quod nem[er]us et lepus videtur
esse simile, [quod] cum utrumque habeat eundem casum rectum; sed
non est simile, quod eis cert<a>e similitudines opus sunt, in quo est
ut in genere nominum sint eodem, quod in his non est: nam in 5
virili genere [nominum sint eodem] est lepus, ex neutro nemus: dicitur
enim hic lepus et hoc nemus. si eiusdem generis esse<n>t, utrique
praeponeretur idem ac diceretur aut hic lepus et hic nemus aut hoc
nemus, hoc lepus. quare quae et cuius modi sunt genera similitu- 9.1
dinum ad hanc rem, perspiciendum ei qui declinationes verborum pro-
portione sintne qu<a>eret. quem locum, quod est difficilis, qui de his
rebus scripserunt aut vitaverunt aut inceperunt neque adsequi potu-
erunt. itaque in eo dissensio neque ea unius modi apparet: nam alii 10.1
de omnibus universis discriminibus posuerunt numerum, ut Dionysius
Sidonius, qui scripsit ea[s] esse septuaginta unum, alii partis eius
quae habe[n]t casus, cuius eidem hic cum dicat esse discrimina quadra-
ginta septem, Aristocles rettulit in litteras XIIII, Parmeniscus VIII, 5
sic alii pauciora aut plura. quarum similitudinum si esset origo recte 11.1
capta et inde orsa ratio, minus erraret<ur> in declinationibus v<er>bo-
rum. quarum ego principia prima duum generum sola arbitror esse,
ad quae similitudines exigi oporteat: e quis unum positum in verbo-
rum materia, alterum ut in materiae figura, quae ex declinatione fit. 5
nam debet esse unum, ut verbum verbo, unde declinetur, sit simile; 12.1
alterum, ut e verbo in verbum declinatio, ad quam conferetur, eiusdem
modi sit: alias enim ab similibus verbis similiter declinantur, ut ab
[h]erus ferus, [h]ero fero, alias dissimiliter [h]erus ferus, [h]eri ferum.
cum utrumque et verbum verbo erit simile et declinatio declinationi, 5
tum denique dicam esse similem ac duplicem et perfectam similitu-
dinem habere, id quod postulat analogia[m]. sed ne astutius videar 13.1
posuisse duo genera esse similitudinum sola, cum utriusque inferiores
species sint plures, si de his reticuero, ut mihi relinquam latebras,
repetam ab origine similitudinum quae in conferendis verbis et incli-
nandis sequendae aut vitandae sint. 5