RERVM RVSTICARVM DE RE PECVARIA
LIBER SECVNDVS
  Viri magni nostri maiores non sine causa prae- 2.pr.1.1
ponebant rusticos Romanos urbanis. ut ruri enim qui
in villa vivunt ignaviores, quam qui in agro ver-
santur in aliquo opere faciendo, sic qui in oppido
sederent, quam qui rura colerent. desidiosiores puta- 5
bant. itaque annum ita diviserunt, ut nonis modo
diebus urbanas res usurparent, reliquis septem ut rura
colerent. quod dum servaverunt institutum, utrumque 2.1
sunt consecuti, ut et cultura agros fecundissimos ha-
berent et ipsi valetudine firmiores essent, ac ne Grae-
corum urbana desiderarent gymnasia. quae nunc vix
satis singula sunt, nec putant se habere villam, si 5
non multis vocabulis retineant graecis, quom vocent
particulatim loca, procoetona, palaestram, <a>podyterion,
peristylon, ornithona, peripteron, oporothecen. igitur 3.1
quod nunc intra murum fere patres familiae cor-
repserunt relictis falce et aratro et manus movere
maluerunt in theatro ac circo, quam in segetibus ac
vinetis, [ac] frumentum locamus qui nobis adve<h>at, 5
qui saturi fiamus ex Africa et Sardinia, et navibus
vindemiam condimus ex insula Coa et Chia. itaque 4.1
in qua terra culturam agri docuerunt pastores pro-
geniem suam, qui condiderunt urbem, ibi contra pro-
genies eorum propter avaritiam contra leges ex segeti-
bus fecit prata, ignorantes non idem esse agri culturam 5
et pastionem. alius enim opilio et arator, nec, si
possunt in agro pasci <armenta>, armentarius non aliut
ac bubulcus. armentum enim id quod in agro natum
non creat, sed tollit dentibus. contra bos domitus
causa fit ut commodius nascatur frumentum in segete 10
et pabulum in novali. alia, inquam, ratio ac scientia 5.1
coloni, alia pastoris: coloni ea quae agri cultura factum
ut nascerentur e terra, contra pastoris ea quae nata
ex pecore. quarum quoniam societas inter se magna,
propterea quod pabulum in fundo conpascere quam 5
vendere plerumque magis expedit domino fundi et
stercoratio ad fructus terrestres aptissima et maxume
ad id pecus adpositum, qui habet praedium, habere
utramque debet disciplinam, et agri culturae et pecoris
pascendi, et etiam villaticae pastionis. ex ea enim 10
quoque fructus tolli possunt non mediocres, ex ornitho-
nibus ac leporariis et piscinis. e quis quoniam de 6.1
agri cultura librum Fundaniae uxori propter eius
fundum feci, tibi, Niger Turrani noster, qui vehementer
delectaris pecore, propterea quod te empturientem in
campos Macros ad mercatum adducunt crebro pedes, 5
quo facilius sumptibus multa poscentibus ministres,
quod eo facilius faciam, quod et ipse pecuarias habui
grandes, in Apulia oviarias et in Reatino equarias,
[qua] de re pecuaria breviter ac summatim percurram
ex sermonibus nostris collatis cum iis qui pecuarias 10
habuerunt in Epiro magnas, tum cum piratico bello
inter Delum et Siciliam Graeciae classibus praeessem.
incipiam hinc [hic intermisimus].