De piscium cura
  Verum opportune, dum meminimus aquatilium animalium, 8.16.1.1
ad curam peruenimus piscium, quorum reditum quamuis alie-
nissimum agricultoribus putem—quid enim tam contrarium
est quam terrenum fluuido?—, tamen non omittam. nam et
harum studia rerum maiores nostri celebrauerunt, adeo quidem 5
ut etiam dulcibus aquis fluuiatilis cluderent pisces, atque
eadem cura mugilem squalumque nutrirent qua nunc muraena
et lupus educatur. magni enim aestimabat uetus illa Romuli et 2.1
Numae rustica progenies, si urbanae uitae comparetur uillatica,
nulla parte copiarum defici; quamobrem non solum piscinas
quas ipsi construxerant frequentabant, sed etiam quos rerum
natura lacus fecerat conuectis marinis seminibus replebant. 5
inde Velinus, inde etiam Sabatinus, item Volsiniensis et Ciminius
lupos auratasque procreauerunt, ac si qua sunt alia piscium
genera dulcis undae tolerantia. mox istam curam sequens aetas 3.1
aboleuit, et lautitiae locupletium maria ipsa Neptunumque
clauserunt iam tum auorum memoria cum circumferretur
Marcii Philippi uelut urbanissimum, quod erat luxuriose factum
atque dictum. nam is forte Casini cum apud hospitem cenaret, 5
appositumque e uicino flumine lupum degustasset atque ex-
puisset, inprobum factum dicto prosecutus, peream, inquit,
nisi piscem putaui. hoc igitur periurium multorum sub- 4.1
tiliorem fecit gulam, doctaque et erudita palata fastidire docuit
fluuialem lupum, nisi quem Tiberis aduerso torrente defetigasset.
itaque Terentius Varro, nullus est, inquit, hoc saeculo ne-
bulo ac mintho qui non iam dicat nihil sua interesse, 5
utrum eiusmodi piscibus an ranis frequens habeat
uiuarium. ac tamen isdem temporibus quibus hanc memorabat 5.1
Varro luxuriam maxime laudabatur seueritas Catonis, qui
nihilominus et ipse tutor Luculli grandi aere sestertium milium
quadringentorum piscinas pupilli sui uenditabat. iam enim
celebres erant deliciae popinales cum ad mare defer<re>ntur 5
uiuaria, quorum studiosissimi, uelut ante deuictarum gentium
Numantinus et Isauricus, ita Sergius Orata et Licinius Muraena
captorum piscium laetabantur uocabulis. sed quoniam sic mores
obcalluere, non ut haec usitata uerum ut maxime laudabilia et 6.1
honesta iudicarentur, nos quoque ne uideamur tot saeculorum
seri castigatores, hunc etiam quaestum uillaticum patri familiae
demonstra[re]mus.
  Qui siue insulas siue maritimos agros mercatur, propter 5
exilitatem soli, quae plerumque litori uicina est, fructus terrae
percipere non potuerit, ut ex mari reditum constituat. huius 7.1
autem rei quasi primordium est naturam loci contemplari, quo
piscinas facere constituerit. non enim omnibus litoribus omne
genus haberi potest. limosa regio planum educat piscem, uelut
soleam, rhombum, passerem, eadem quoque maxime idonea est 5
conchyliis, murici<bu>s et ostreis, purpurarumque tunc concha-
rum pectunculi<s>, balani<s> uel sphondili<s>. at harenosi 8.1
gurgites planos quidem non pessime, sed pelagios melius pascunt,
ut auratas ac dentices, Punicasque et indigenas umbras, uerum
conchyliis minus apti. rursus optime saxosum mare nominis sui
pisces nutrit, qui scilicet, quod in petris stabulentur, saxatiles 5
dicti sunt, ut merulae turdique, nec minus melanuri[a].
  Atque ut litorum sic et fretorum differentias nosse oportet, 9.1
ne nos alienigenae pisces decipiant. non enim omni mari potest
omnis esse, ut helops, qui Pamphilio profundo nec alio pascitur,
ut Atlantico faber, qui generosissimis piscibus adnumeratur in
nostro Gadium municipio—eumque prisca consuetudine zaeum 5
appellamus—, ut scarus, qui totius Asiae Graeciaeque litore
Sicilia tenus frequentissimus exit, numquam in Ligusticum nec
per Gallias enauit ad Hibericum mare. itaque ne si capti 10.1
quidem perferantur in nostra uiuaria, diuturni queant possideri.
sola ex pretiosis piscibus muraena, quamuis Tartesi<i> pelagi,
quod est ultimum, uernacula, quouis hospes freto peregrinum
mare sustinet. 5
  Sed iam de situ piscinarum dicendum est.