Quod solum maxime probetur
recurrendum est igitur ad 2.2.3.1
qualitatium inter se dissidentium quasi quasdam coniunctio-
nes, quas Graeci συζυγίας ἐναντιοτήτων, nos discordantium
conparationes tolerabiliter dixerimus. atque etiam signi-
ficandum est ex omnibus, quae terra progeneret, plura 5
campo magis quam colle, plura pingui solo quam macro
laetari. de siccaneis et riguis non conperimus, utra nu- 4.1
mero uincant, quoniam utrimque paene infinita sunt, quae
siccis quaeque umidis locis gaudent; sed ex his nihil non
melius resoluta humo quam densa prouenit. quod noster
quoque Vergilius, cum et alias fecundi arui laudes rettulisset, 5
adiecit:
    et cui putre solum, namque hoc imitamur arando.
neque enim aliud est colere quam resoluere et fermen-
tare terram, ideoque maximos quaestus ager praebet idem 5.1
pinguis ac putris, quia cum plurimum reddat, minimum
poscit, et quod postulat exiguo labore atque inpensa con-
ficitur: praestantissimum igitur tale solum iure dicatur.
proximum deinde huic pinguiter densum, quod inpensam 5
coloni laboremque magno fetu remuneratur. tertia est ratio 6.1
loci rigui, quia sine inpensa fructum reddere potest. hanc
primam Cato esse dicebat, qui maxime reditum pratorum
ceteris anteponebat; sed nos de agitatione terrae nunc
loquimur, non de situ. nullum deterius habetur genus, 7.1
quam quod est pariter siccum et densum et macrum, quia
cum difficulter tractetur, tum ne tractatum quidem gratiam
refert nec relictum pratis uel pascuis abunde sufficit. itaque
hic ager siue exercetur seu cessat, colono est paenitendus 5
ac tamquam pestilens refugiendus. nam ille mortem facit,
hic taeterrimam comitem mortis famem, si tamen Graecis
camenis habemus fidem clamitantibus:
    λιμῷ δ’ οἴκτιστον θανέειν.