REI RVSTICAE
|
|
LIBER TERTIVS
|
|
SVRCVLARIS PRIOR
|
|
TERTIVS LIBER HAEC CONTINET
|
|
I. Quod genus uitis conueniat cuique solo et statui caeli.
|
3.ca.1.1
|
II. Quae uites suburbanis regionibus ad escam conserendae
|
2.1
|
sunt.
|
|
III. Quae uites diffusionis causa deponendae.
|
3.1
|
IV. Nomina et qualitates minus aut magis generosarum
|
4.1
|
uitium.
|
|
V. Disputationem, qua colligitur nihil rusticis magis ex-
|
5.1
|
pedire quam uineas colere.
|
|
VI. Quantum debeat agricola ex deposito malleolo redigere.
|
6.1
|
VII. Quantum in singula iugera uini facere.
|
7.1
|
VIII. Quot iugera debeat unus uinitor colere.
|
8.1
|
IX. Quali solo et quomodo uitiarium faciundum sit.
|
9.1
|
X. Qualis et ex quibus partibus uitis malleolus legendus sit.
|
10.1
|
XI. Quomodo fecunditatem uitis explores.
|
11.1
|
XII. Quomodo Aminneas uineas feraces facias.
|
12.1
|
XIII. Quae spectandae sint qualitates in eo solo, quod uineis
|
13.1
|
destinaueris.
|
|
XIV. Quomodo terra pastinetur.
|
14.1
|
XV. Quot modis uitis ponatur aut in prouinciis aut in Italia.
|
15.1
|
XVI. Meliorem esse positionem pastinato solo quam in nouali
|
16.1
|
factis scrobibus aut sulcis.
|
|
XVII. Quae mensura pastinandi soli uineis abunde sit.
|
17.1
|
XVIII. Quemadmodum et quibus temporibus conserenda sit
|
18.1
|
uitis.
|
|
XIX. Quae obseruare debeat, qui uitem serit.
|
19.1
|
XX. Contra Iuli Attici positionem, qui contortum malleolum
|
20.1
|
ponit.
|
|
XXI. Quam longus debeat esse malleolus.
|
21.1
|
XXII. Quot genera uitium ponenda sint.
|
22.1
|
XXIII. Utrum distinctis uitium generibus horti conserendi sint
|
23.1
|
an consemineae uineae faciendae.
|
|
Hactenus aruorum cultus,
|
1.1.1
|
ut ait praestantissimus poeta. nihil enim prohibet nos, Publi Siluine,
|
|
de isdem rebus dicturos celeberrimi carminis auspicari principio.
|
|
sequitur arborum cura, quae pars rei rusticae uel maxima est.
|
|
earum species diuersae et multiformes sunt, quippe uarii generis,
|
5
|
sicut auctor idem refert,
|
|
nullis hominum cogentibus ipsae
|
|
sponte sua ueniunt,
|
|
multae etiam nostra manu satae procedunt.
|
|
sed quae non ope
|
2.1
|
humana gignuntur, siluestres ac ferae sui cui<us>que ingenii poma
|
|
uel semina gerunt; at quibus labor adhibetur, magis aptae sunt
|
|
frugibus. de eo igitur prius genere dicendum est, quod nobis ali-
|
|
menta praebet, idque tripertito diuiditur: nam ex surculo uel arbor
|
5
|
procedit, ut oleae, uel frutex, ut palmae campestris, uel tertium
|
|
quiddam, quod nec arborem nec fruticem proprie dixerimus, ut est
|
|
uitis.
|
|
Hanc nos ceteris stirpibus iure praeponimus non tantum fructus
|
3.1
|
dulcedine sed etiam facilitate, per quam omni paene regione et
|
|
omni declinatione mundi, nisi tamen glaciali uel praeferuida, curae
|
|
mortalium respondet; tamque felix campis quam collibus prouenit,
|
|
et in densa non minus quam in resoluta, s<ed> aeque etiam gracili
|
5
|
atque pingui materia siccaque et uliginosa;
|
|
tum sola maxime ut-
|
4.1
|
cumque patitur intemperiem caeli uel sub axe frigido uel aestuoso
|
|
procellosoque. refert tamen cuius generis aut quo habitu uitem pro
|
|
regionis statu colere censeas: neque enim omni caelo soloue cultus
|
|
idem neque est idem stirpis eius genus, quodque praecipuum est ex
|
5
|
omnibus, non facile dictu est, cum suum cuique regioni magis aut
|
|
minus aptum esse doceat usus.
|
|
Exploratum tamen habebit prudens agricola genus uitis habile
|
5.1
|
campo, quod nebulas pruinamque sine noxa perfert, colli, quod
|
|
siccitatem uentosque patitur; pingui et uberi dabit agro gracilem
|
|
uitem nec natura nimis fecundam, macro feracem, terrae densae
|
|
uehementem multaque materia frondentem, resoluto et laeto solo
|
5
|
rari sarmenti; umido loco sciet non recte mandari fructum teneri et
|
|
amplioris acini sed call<os>i et angusti frequentisque uinacei, sicco
|
|
recte contribui diuersae naturae semina.
|
|
Sed et post haec non ignorabit dominus loci plus posse qualita-
|
6.1
|
tem caeli frigidam uel calidam, siccam uel roscidam, grandinosam
|
|
uentosamque uel placidam, serenam uel nebulosam;
|
|
frigidaeque
|
7.1
|
aut nebulosae duorum generum uites aptabit, seu praecoques, qua-
|
|
rum maturitas frugum praecurrit hiemem, seu firmi durique acini,
|
|
quarum inter caligines uuae deflorescunt et mox gelicidiis ac pruinis,
|
|
ut aliarum caloribus, mitescunt; uentoso quoque et tumultuoso statu
|
5
|
caeli fidenter easdem tenaces ac duri acini committet, rursus calido
|
|
teneriores uberioresque concredet; sicco destinabit eas, quae pluuiis
|
|
aut continuis roribus putrescunt, roscido, quae siccitatibus laborant,
|
|
grandinoso, quae foliis duris latisque sunt, quo melius protegant
|
|
fructum. nam placida et serena regio nullam non recipit, commo-
|
10
|
dissime tamen eam, cuius uel uuae uel acina celeriter decidunt.
|
|
Ac si uoto est eligendus uineis locus et status caeli, sicut cen-
|
8.1
|
set uerissime Celsus, optimum est solum nec densum nimis nec
|
|
resolutum, soluto tamen propius, nec exile nec laetissimum, proxi-
|
|
mum tamen uberi, nec campestre nec praeceps, simile tamen edito
|
|
campo, nec siccum nec uliginosum, modice tamen roscidum, quod
|
5
|
fontibus non in summo, non in profundo terrae scaturriat sed ut
|
|
uicinum radicibus umorem sumministret,
|
|
eumque nec ama-
|
9.1
|
rum nec salsum, ne saporem uini corrumpat et incrementa uiren-
|
|
tium uelut quadam scabra rubigine coerceat, si modo credimus
|
|
Vergilio dicenti:
|
|
salsa autem tellus, et quae perhibetur amara
|
5
|
frugibus infelix; ea nec mansuescit arando
|
|
nec baccho genus aut pomis sua nomina seruat.
|
|
caelum porro neque niuale uinea, sicut praedixi, nec rursus
|
10.1
|
aestuosum desiderat, calido tamen potius quam frigido laetatur,
|
|
imbribus magis quam serenitatibus offenditur et solo sicco quam
|
|
nimis pluuio est amicior; perflatu modico lenique gaudet, procellis
|
|
obnoxia est. atque haec maxime probabilis caeli et soli qualitas.
|
5
|
Vitis autem uel ad escam uel ad effusionem deponitur. ad escam
|
2.1.1
|
non expedit instituere uineta, nisi cum tam suburbanus est ager, ut
|
|
ratio postulet inconditum fructum mercantibus uelut pomum
|
|
uendere. quae cum talis est conditio, maxime praecoques et dura-
|
|
cinae, tum denique purpureae et bumasti dactylique et Rhodiae,
|
5
|
Libycae quoque et cerauniae,
|
|
nec solum, quae iocunditate
|
2.1
|
saporis, uerum etiam, quae specie commendari possunt, conseri
|
|
debent, ut stephanitae, ut tripedaneae, ut unciariae, ut cydonitae,
|
|
item quarum uuae temporibus hiemis durabiles uasis conduntur,
|
|
ut uennuculae, ut nuper in hos usus exploratae Numisianae.
|
5
|
At ubi uino consulimus, uitis eligitur, quae et in fructu ualet
|
3.1
|
et in materia, quod alterum ad reditus coloni, alterum ad diuturni-
|
|
tatem stirpis plurimum confert.
|
|
sed ea tum praecipua est, si
|
4.1
|
nec nimis celeriter frondet et primo quoque tempore deflorescit,
|
|
nec nimis tarde mitescit, quin etiam pruinas et caliginem et carbun-
|
|
culum facile propulsat, eademque nec imbribus putrescit nec sic-
|
|
citatibus abolescit.
|
5
|
Talis nobis eligatur uel mediocriter fecunda, si modo is locus
|
5.1
|
habetur, in quo gustus nobilis pretiosusque fluit. nam si sordidus
|
|
aut uilis est, feracissimam quamque serere conducit, ut multiplica-
|
|
tione frugum reditus augeatur.
|
|
fere autem omni statu locorum
|
6.1
|
campestria largius uinum sed iucundius adferunt collina, quae
|
|
tamen ipsa modico statu caeli magis exuberant Aquiloni prona, sed
|
|
sunt generosiora sub Austro.
|
|
Nec dubium, quin sit ea nonnullarum uitium natura, ut pro
|
7.1
|
locorum situ bonitate uini modo uincat, modo superetur. solae
|
|
traduntur Aminneae, excepto caeli statu nimis frigido, ubicumque
|
|
sint, etiam si degenerent sibi comparatae, magis aut minus probi
|
|
gustus uina praebere, ceteras omnis sapore praecedere.
|
5
|
ea<e>
|
8.1
|
cum sint unius nominis, non unam speciem gerunt: duas germanas
|
|
cognouimus, quarum minor ocius et melius deflorescit, habilis
|
|
arbori nec non iugo; illic pinguem terram, hic mediocrem desiderat
|
|
longeque praecedit maiorem, quia et imbres et uentos fortius
|
5
|
patitur.
|
|
nam maior celeriter in flore corrumpitur et magis in
|
9.1
|
iugis quam in arboribus, ideoque non est uineis apta, uix etiam
|
|
arbusto, nisi praepingui et uiuida terra; nam nec mediocri ualet,
|
|
multoque minus in exili; prolixarum frequentia materiarum folio-
|
|
rumque et uuarum et acinorum magnitudine dinoscitur; internodiis
|
5
|
quoque rarior largis fructibus a minore superatur, gustu non uinci-
|
|
tur. et hae quidem utraeque Aminneae.
|
|
Verum et aliae duae geminae ab eo, quod duplicis uuas exi-
|
10.1
|
gunt, cognomen trahunt, austerioris uini sed aeque perennis.
|
|
duarum minor uulgo notissima, quippe Campaniae celeberrimos
|
|
Vesuuii colles Surrentinosque uestit; hilaris inter aestiuos Fauonii
|
|
flatus, Austris adfligitur.
|
5
|
ceteris itaque partibus Italiae non
|
11.1
|
tam uineis quam arbusto est idonea, cum praedictis regionibus
|
|
commodissime iugum sustineat. materiam fructumque, nisi quod
|
|
duplicem, non absimilem minori germanae gerit, sicut maior gemina
|
|
maiori germanae, quae tamen minor hoc melior est, quod fecundior
|
5
|
etiam mediocri solo; nam illam nisi praepingui terrae non respon-
|
|
dere iam dictum est.
|
|
Lanatam quoque Aminneam quidam maxime probant, quae
|
12.1
|
hoc uocabulum non ideo usurpat, quod sola ex omnibus Aminneis,
|
|
uerum quod praecipue canescit lanugine; sane boni uini, sed lenioris
|
|
quam superiores; crebram quoque materiam fundit atque ideo
|
|
propter pampini densitatem parum saepe recte deflorescit eademque
|
5
|
maturo fructu celeriter putrescit.
|
|
Super hunc numerum, quem rettulimus, singularis habetur
|
13.1
|
Aminnea maiori germanae non dissimilis prima specie pampini et
|
|
trunci, sed uini sapore aliquanto inferior, quamuis generosissimis
|
|
sit proxima, praeferenda etiam propriis uirtutibus: nam et feracior
|
|
et flore melius exuitur spissasque et albidas uuas ac tumidioris acini
|
5
|
gerit, gracili aruo non desciscit atque ideo inter uberrimas uites
|
|
numeratur.
|
|
Nomentaneae uini nobilitate subsequuntur Aminneas, fecundi-
|
14.1
|
tate uero etiam praeueniunt, quippe cum se frequenter inpleant et
|
|
id, quod ediderunt, optime tuentur. sed earum quoque feracior est
|
|
minor, cuius et folium parcius scinditur et materia non ita rubet ut
|
|
maioris, a quo colore rubellanae nuncupantur eaedemque faeciniae,
|
5
|
quod plus quam ceterae faecis adferunt.
|
|
id tamen incommo-
|
15.1
|
dum repensant uuarum multitudine, quas et in iugo[s] et in arbore
|
|
melius exhibent. uentos et imbres ualenter sufferunt; celeriter
|
|
deflorescunt et ideo cito mitescunt omnis incommodi patientes
|
|
praeter caloris; nam quia minuti acini et durae cutis uuas habent,
|
5
|
aestibus contrahuntur; pinguique aruo maxime gaudent, quod
|
|
ubertatem aliquam natura gracilibus et exilibus uuis praebere
|
|
ualet;
|
|
frigidum ac roscidum solum et caelum commodissime
|
16.1
|
sustine<n>t, sicut eugeniae, dum sunt in Albano colle (nam mutato
|
|
loco uix nomini suo respondent), nec minus Allobrogicae, quarum
|
|
uini iocunditas cum regione mutatur.
|
|
Magnis etiam dotibus tres ap[p]ianae commendantur, omnes
|
17.1
|
feraces, iugoque et arboribus satis idoneae, generosior tamen una,
|
|
quae nudis foliis est; nam duae lanatae, quamuis frondibus et palmi-
|
|
tum pare<s> facie, fluxurae qualitate sunt dispariles, quoniam tar-
|
|
dius altera recipiet cariem uetustatis;
|
5
|
pingui solo feracissimae,
|
18.1
|
mediocri quoque fecundae; praecoquis fructus, ideoque frigidis
|
|
locis aptissimae; uini dulcis, sed capiti neruisque uenisque non
|
|
aptae; nisi mature lectae, pluuiis uentisque et apibus adferunt
|
|
praedam, quarum uocabulo propter hanc populationem cognomi-
|
5
|
nantur.
|
|
Atque hae pretiosi gustus celeberrimae. possunt tamen etiam
|
19.1
|
secundae notae uites prouentu et ubertate commendari, qualis est
|
|
Biturica, qualis balisca, quarum minorem coccolobin uocant His-
|
|
pani, longe omnium primis utraeque proximae: nam et uetustatem
|
|
uinum earum patitur et ad bonitatem aliquam per annos uenit.
|
20.1
|
iam uero ipsae fecunditate praestant omnibus, quas ante rettuli, tum
|
|
etiam patientia, quippe turbines imbresque fortissime sustinent et
|
|
commode fluunt nec deficiunt macro solo, frigora melius quam
|
|
umores sustinent, umores commodius quam siccitates, nec caloribus
|
5
|
tamen contristantur.
|
|
Visulla deinde ab iis et minor argitis terrae mediocritate
|
21.1
|
laetantur, nam in pingui nimi<i>s uiribus luxuriant, in macra tenues
|
|
et uacuae fructu ueniunt, amiciores iugo quam arboribus; sed
|
|
argitis etiam in sublimibus fertilis uastis materiis et uuis exuberat.
|
|
humillimis tabulatis aptior uisulla breuem materiam, durum
|
22.1
|
folium et latum exigit, cuius amplitudine fructus suos optime
|
|
aduersus grandinem tuetur. qui tamen nisi primo quoque tempore
|
|
maturi legantur, ad terram decidunt; umoribus etiam, priusquam
|
|
defluant, putrescunt.
|
5
|
Sunt et heluolae, quas nonnulli uarias appellant, neque pur-
|
23.1
|
pureae neque nigrae, ab heluo, nisi fallor, colore uocitatae. melior
|
|
est nigrior abundantia uini, sed haec sapore pretio<sio>r; color
|
|
acinorum in neutra conspicitur aequalis atque utraque candidi
|
|
musti. alterna uice annorum plus aut minus adferunt; melius arbo-
|
5
|
rem sed et iugum commode uestiunt, mediocri quoque solo fe-
|
|
cundae sicut Preciae minor et maior; sed hae[c] generositate uini
|
|
magis commendantur et frequentibus materiis frondent et cito
|
|
maturescunt.
|
|
Albuelis utilior his, ut ait Celsus, in colle quam in campo, in
|
24.1
|
arbore quam in iugo, in summa arbore quam in ima ferax et materiae
|
|
frequentis et uuae. nam <quae> Graeculae uites sunt, ut Mareoticae,
|
|
Thasiae, p<s>ithiae, Sophortiae, sicut habent probabilem gustum,
|
|
ita nostris regionibus et raritate uuarum et acinorum exiguitate
|
5
|
minus fluunt; inerticula tamen nigra, quam quidam Graeci amargion
|
|
appellant, potest in secunda quasi tribu esse, quod et boni uini est et
|
|
innoxia, quoniam nomen traxit, quod iners habetur in tentandis
|
|
neruis, quamuis gustu non sit hebes.
|
|
Tertium gradum facit earum Celsus, quae fecunditate sola
|
25.1
|
commendantur, ut tres heluennacae, quarum duae maiores nequi-
|
|
quam minori bonitate et abundantia musti pares habentur—earum
|
|
altera, quam Galliarum incolae marcum uocant, mediocris uini est,
|
|
et altera, quam longam appellant, eandemque canam, sordidi uini
|
5
|
nec tam largi quam ex numero uuarum prima specie promittit;
|
26.1
|
minima et optima e tribus facillime folio dinoscitur: nam rotundissi-
|
|
mum omnium id gerit atque est laudabilis, quod siccitates maxime
|
|
perfert, quod frigora sustinet dum tamen sine imbribus, quod non-
|
|
nullis locis etiam uinum eius in uetustatem diffunditur, quod prae-
|
5
|
cipue sola macerrimum quoque solum fertilitate sua commendat—,
|
|
ut spionia, dapsilis musto sed amplitudine[m] magis uuarum
|
27.1
|
quam numero fertilis, ut Holconia, ut Murgentina eademque Pom-
|
|
peiana, ut Numisiana, u<t> uennucula[e] eademque scirpicula atque
|
|
rabucula, ut nigra Fregellana et Mettica, ut Rhaetica, ut omnium,
|
|
quas cognouimus, copiosissima arcelaca maior, a multis argitis
|
5
|
falso existimata.
|
|
Nam has nuper mihi cognitas, pergulanam dico et hirtiolam
|
28.1
|
ferreolamque, non facile adseuerem, quo gradu habendae sint, quod,
|
|
etsi satis fecundas scio, nondum tamen de bonitate uini, quod
|
|
adferunt, iudicare potui. unam etiam praecoquem uitem nobis ante
|
|
hoc tempus incognitam Graeca consuetudine dracontion uocitari
|
5
|
comperimus, quae fecunditate uel arcelacae baliscaeque et Bituricae
|
|
comparari possit, generositate uini Aminneae.
|
|
Multa praeterea genera sunt uitium, quarum nec numerum
|
29.1
|
nec adpellationes cum certa fide referre possumus. neque, ut ait
|
|
poeta, numerum comprehendere refert,
|
|
quem qui scire uelit, Libyci uelit aequoris idem
|
|
dicere, quam multae Zephyro turbentur harenae.
|
5
|
quippe universae regiones regionumque paene singulae partes
|
30.1
|
habent propria uitium genera, quae consuetudine sua denominant;
|
|
quaedam etiam stirpes cum locis uocabula mutauerunt, quaedam
|
|
propter mutationem locorum, sicut supra diximus, etiam a qualitate
|
|
sua decesserunt, ita ut dinosci non possint, ideoque in hac ipsa
|
5
|
Italia, ne[c] dicam in tam diffuso terrarum orbe, uicinae nationes
|
|
nominibus earum discrepant uariantque uocabula.
|
|
quare pru-
|
31.1
|
dentis magistri est eiusmodi nomenclationis aucupio, quo potiri
|
|
nequea<n>t, studiosos non demorari, sed illud in totum praecipere,
|
|
quod et Celsus ait et ante eum Marcus Cato, nullum genus uitium
|
|
conserendum esse, nisi fama, nullum diutius conseruandum, nisi
|
5
|
experimento probatum. Atque ubi multa inuitabunt regionis
|
|
commoda, ut nobilem uitem conseramus, generosam
|
|
requiremus, inquit Iulius Graecinus; ubi nihil erit aut non
|
|
multum, quod proritet, feracitatem potius sequemur,
|
|
quae non eadem portione uincitur pretio quam uincit
|
10
|
abundantia.
|
|
Sed de hac sententia quamquam et ipse paulo ante idem cen-
|
32.1
|
suerim, quid tamen arcanius iudicem, suo loco mox dicam. Pro-
|
|
positum est enim docere, qua ratione uineae pariter feraces et pre-
|
|
tiosae fluxurae possint constitui.
|
|
Nunc, priusquam de satione uitium disseram, non alienum
|
3.1.1
|
puto uelut quoddam fundamentum iacere disputationi futurae, ut
|
|
ante perpensum et exploratum habeamus, an locupletet patrem
|
|
familiae uinearum cultus. est enim paene adhuc superuacuum de
|
|
his conserendis praecipere, dum, quod prius est, nondum conceda-
|
5
|
tur, an omnino sint habendae, idque adeo plurimi dubitent, ut
|
|
multi refugiant et reformident talem positionem ruris atque optabi-
|
|
liorem pratorum possessionem pascuorumque uel siluae caeduae
|
|
iudicent.
|
|
nam de arbusto etiam inter auctores non exigua pugna
|
2.1
|
fuit abnuente Saserna genus id ruris, Tremelio maxime probante.
|
|
sed et hanc sententiam suo loco aestimabimus.
|
|
Interim studiosi agricolationis hoc primum docendi sunt uberri-
|
|
mum esse reditum uinearum. atque, ut omittam ueterem illam
|
5
|
felicitatem aruorum, quibus et ante iam Cato Marcus et mox Varro
|
|
Terentius prodidit singula iugera uinearum sescenas urnas uini
|
|
praebuisse—id enim maxime adseuerat in primo libro rerum
|
|
rusticarum Varro—nec una regione prouenire solitum, uerum et in
|
|
Fauentino agro et in Gallico, qui nunc Piceno contribuitur,
|
10
|
his
|
3.1
|
certe temporibus Nomentana regio celeberrima fama est inlustris et
|
|
praecipue quam possidet Seneca, uir excellentis ingenii atque
|
|
doctrinae, cuius in praediis uinearum iugera singula culleos octonos
|
|
reddidisse plerumque conpertum est.
|
5
|
Nam illa uidentur prodigialiter in nostris Caeretanis accidisse, ut
|
|
aliqua uitis apud te excederet uuarum numerum duorum milium, ut
|
|
apud me octingenae stirpes insitae intra biennium septenos culleos
|
|
peraequarent, ut primae uineae centenas amphoras iugeratim prae-
|
|
berent, cum prata et pascua et siluae, si centenos sestertios singula
|
10
|
iugera efficiant, optime domino consulere uideantur.
|
|
nam
|
4.1
|
frumenta maiorem quidem partem Italiae quando cum quarto
|
|
responderint, uix meminisse possimus.
|
|
Cur ergo res infamis est? Non quidem suo, sed hominum
|
|
inquit uitio Graecinus, primum quod in explorandis seminibus
|
5
|
nemo adhibet diligentiam et ideo pessimi generis plerique uineta
|
|
conserunt, deinde sata non ita nutriunt, ut ante conualescant ac
|
|
prosiliant, quam retorrescant, sed et si forte adoleuerint, negle-
|
|
genter colunt.
|
|
iam illud a principio nihil referre censent, quem
|
5.1
|
locum conserant, immo etiam sedi <e>ligunt deterrimam partem
|
|
agrorum, tamquam sola sit huic stirpi maxime terra idonea, quae
|
|
nihil aliud ferre possit. sed ne ponendi quidem rationem aut perspi-
|
|
ciunt aut perspectam exequuntur; tum etiam dotem, id est instru-
|
5
|
mentum, raro uineis praeparant, cum ea res, si omissa sit, plurimas
|
|
operas nec minus arcam patris familiae semper exhauriat.
|
|
fruc-
|
6.1
|
tum uero plerique quam uberrime praesentem consectantur nec
|
|
prouident futuro tempori, sed quasi plane in diem uiuant, sic
|
|
inperant uitibus et eas ita multis palmitibus onerant, ut posteritati
|
|
non consulant. haec omnia uel certe plurima ex his cum commise-
|
5
|
runt, quiduis malunt quam suam culpam confiteri querunturque
|
|
non respondere sibi uineta, quae uel per auaritiam uel inscientia uel
|
|
per neglegentiam perdiderunt.
|
|
At si quis cum scientia sociauerit diligentiam, non, ut ego
|
7.1
|
existimem, <amphoras percipiet> trecenas uel certe ducenas. sed
|
|
Graecinus, minimum conputans, licet inquit amphoras uicenas
|
|
percipiant ex singulis iugeribus, omnis istos, qui fae-
|
|
num suum et holera amplexantur, incremento patri-
|
5
|
monii facile superabunt; nec in hoc errat, quippe, ut diligens
|
|
ratiocinator calculo posito uidet, id genus agricolationis maxime rei
|
|
familiari conducere.
|
|
Nam ut amplissimas inpensas uineae poscant, non tamen
|
8.1
|
excedunt septem iugera unius operam uinitoris, quem uulgus
|
|
quidem parui aeris uel de lapide noxium posse conparari putat. sed
|
|
ego plurimorum opinioni dissentiens pretiosum uinitorem in primis
|
|
esse censeo, isque sit licet emptus sex uel potius sestertiis octo
|
5
|
milibus; tum ipsum solum septem iugerum totidem milibus num-
|
|
morum partum uineasque cum sua dote, id est cum pedamentis et
|
|
uiminibus, binis milibus in singula iugera positas duco. fit tamen in
|
|
assem consummatum pretium sestertiorum uiginti nouem milium.
|
|
huc accedunt semisses usurarum sestertia tria milia et quadrin-
|
9.1
|
genti octoginta nummi biennii temporis, quo uelut infantia uinea-
|
|
rum cessat a fructu. fit in assem summa sortis et usurarum triginta
|
|
duorum milium quadringentorum octoginta nummorum.
|
|
Quod quasi nomen si, ut fenerator cum debitore, ita rusticus cum
|
5
|
uineis suis fecerit, eius summae ut in perpetuum praedictam usuram
|
|
semissium dominus constituat, percipere debet in annos singulos
|
|
mille nongentos quinquaginta sestertios nummos, qua conputatione
|
|
uincet tamen reditus septem iugerum, secundum opinionem Grae-
|
|
cini, usuram triginta duorum milium quadringentorum octoginta
|
10
|
nummorum;
|
|
quippe, ut deterrimi generis sint uineae, tamen,
|
10.1
|
si cultae, singulos utique culleos uini singula earum iugera peraequa-
|
|
bunt, utque trecentis nummis quadragenae urnae ueneant, quod
|
|
minimum pretium est annonae, consummant tamen septeni cullei
|
|
sestertia duo milia et centum nummos. ea porro summa excedit
|
5
|
usuram semissium.
|
|
Atque hic calculus, quem posuimus, Graecini rationem con-
|
11.1
|
tinet. sed nos extirpanda uineta censemus, quorum singula iugera
|
|
minus quam ternos culleos praebent. et adhuc tamen sic conputaui-
|
|
mus, quasi nullae sint uiuiradices, quae de pastinato eximantur, cum
|
|
sola ea res omnem inpensam terreni pretio suo liberet, si modo non
|
5
|
prouincialis sed Italicus ager est.
|
|
Neque id cuiquam dubium esse debet, cum et nostram et
|
12.1
|
Iuli Attici rationem dispexerit. nos enim uicena milia malleolum per
|
|
uineae iugerum inter ordines pangimus, ille minus quattuor milibus
|
|
deponit. cuius ut uincat ratio, nullus tamen uel iniquissimus locus
|
|
non maiorem quaestum reddet quam acceperit inpensam:
|
5
|
si-
|
13.1
|
quidem, ut cultoris neglegentia sex milia seminum intereant, reliqua
|
|
tamen decem milia tribus milibus nummorum libenter et cum lucro
|
|
redemptore<s> mer<c>ant<ur>, quae summa tertia parte superat
|
|
duo milia sestertiorum, quanti constare iugerum uinearum praedixi-
|
5
|
mus. quamquam nostra cura in tantum iam processit, ut non inuiti
|
|
sestertiis sescenis nummis singula milia uiuiradicis a me rustici
|
|
mercentur,
|
|
sed uix istud alius praestiterit: nam nec quisquam
|
14.1
|
nobis facile crediderit tantam in agellis esse nostris abundantiam
|
|
uini, quantam tu, Siluine, nouisti. mediocre itaque uulgatumque
|
|
pretium uiuiradicis posui, quo celerius, nullo dissentiente, perduci
|
|
possent in nostram sententiam, qui propter ignorantiam genus hoc
|
5
|
agricolationis reformidant.
|
|
Siue ergo pastinationis reditus seu futurarum spes uindemia-
|
15.1
|
rum cohortari nos debet ad positionem uinearum; quas quoniam
|
|
docuimus rationis esse conserere, nunc institutionis earum prae-
|
|
cepta dabimus.
|
|
Cui uineta facere cordi est, praecipue caueat, ne alienae potius
|
4.1.1
|
curae quam suae credere uelit, neue mercetur uiuiradicem sed genus
|
|
surculi probatissimum domi conserat faciatque uitiarium, ex quo
|
|
possit agrum uineis uestire. nam quae peregrina ex diuersa regione
|
|
semina transferuntur, minus sunt familiaria nostro solo quam
|
5
|
uernacula, eoque uelut alienigena reformidant mutatam caeli locique
|
|
positionem;
|
|
sed nec certam generositatis fidem pollicentur, cum
|
2.1
|
sit incertum, an is, qui conseruerit ea, diligenter exploratum pro-
|
|
batumque genus surculi deposuerit. quam ob rem bienni spatium
|
|
longum esse minime existimandum est, intra quod utique tem-
|
|
pestiuitas seminum respondet, cum semper, ut dixi, plurimum
|
5
|
retulerit exquisiti generis stirpem deposuisse.
|
|
Post hoc deinde meminerit accurate locum uineis eligere, de
|
3.1
|
quo cum iudicauerit, maximam diligentiam sciat adhibendam pasti-
|
|
nationi, quam cum peregerit, non minore cura uitem conserat, et
|
|
cum posuerit, summa sedulitate culturae seruiat. id enim quasi
|
|
caput et columen est inpensarum, quoniam in eo consistit, melius an
|
5
|
sequius terrae mandauerit paterfamilias pecuniam in otio tractare.
|
|
igitur unumquodque eorum, quae proposui, suo iam persequar
|
|
ordine.
|
|